Ὁ βίος καὶ τὸ ἔργο του

Ὁ Γρηγόριος ὑπῆρξε μία ξεχωριστὴ μουσικὴ ἰδιοφυΐα, ἕνας καλλιτέχνης μουσικὸς καὶ διδάσκαλος τῆς Μουσικῆς, ἕνας βαθὺς γνώστης τῆς Μουσικῆς Τέχνης, τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς ἐξωτερικῆς. Εἶναι ὁ ἕνας, ὁ βασικὸς ἀπ᾽ τοὺς τρεῖς Διδασκάλους τῆς Νέας Μεθόδου ἀναλυτικῆς σημειογραφίας τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ποὺ προέκυψε ἀπ᾽ τὴ μεταρρύθμιση τοῦ 1814, καὶ σὰν Λαμπαδάριος καὶ Πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἀποτελεῖ τὸ μέτρο κρίσεως γιὰ τὴν σπουδαιότητα τῆς ἀλλαγῆς τῆς μουσικῆς γραφῆς, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ ἀναλλοίωτο τῆς μουσικῆς αὐτῆς καθ᾽ ἑαυτῆς, ποὺ μὲ τὴ νέα γραφὴ ἄλλαξε μονάχα ἐξωτερικὸ μανδύα.

Ἡ σπουδαιότητα αὐτὴ τοῦ Γρηγορίου φαίνεται ὁλοκάθαρα, ὅταν θέλουμε νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸ ἔργο οἰουδήποτε ἄλλου μελουργοῦ τῆς πρὸ τοῦ 1814 ἐποχῆς, γιατὶ εἴμαστε ἀναγκασμένοι νὰ τὸ δοῦμε διὰ μέσου τῆς ἐξηγήσεως τοῦ Γρηγορίου βασικὰ ἢ τοῦ Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα. Ἃς συνθέσουμε ὅμως μὲ τὴ σειρὰ τὴ βιογραφία τοῦ Γρηγορίου, μὲ ὅσα στοιχεῖα μᾶς προσφέρει ἡ ἔρευνα.

Κατὰ μία παράδοση ὁ Γρηγόριος γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὴν ἡμέρα ποὺ πέθανε ὁ Πέτρος Λαμπαδάριος ὁ Πελοποννήσιος. Ὁ πατέρας του ἦταν ἱερέας καὶ λεγόταν Γεώργιος καὶ ἡ μητέρα του λεγόταν Ἑλένη. Τὸ ἐπώνυμο «Λευΐτης», ποὺ ἀποδίδεται στὸν Γρηγόριο, φαίνεται πὼς μᾶλλον δὲν εἶναι πραγματικό, ἀλλὰ πὼς προέκυψε ἀπ᾽ τὸ ὅτι ὁ πατέρας του ἦταν παπάς, «λευΐτης» σύμφωνα μὲ τὴ γλῶσσα τῆς καινῆς Διαθήκης.

Γιὰ τὸν ἀκριβὴ χρόνο τῆς γέννησής τοῦ Γρηγορίου, ὅπως καὶ τοῦ θανάτου τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου, πρέπει νὰ ἀναφέρουμε τὰ ἑξῆς. Ἂν ὁ Πέτρος Πελοποννήσιος πέθανε ἀπὸ πανώλη, πρέπει νὰ μεταθέσουμε τὸν χρόνο θανάτου του ἀπὸ τὸ 1777, ποὺ ἀναγράφεται σὲ ὅλα τὰ βιβλία, στὰ 1778, γιατὶ αὐτὸν τὸν χρόνο, καὶ συγκεκριμένα τὸν χειμῶνα αὐτοῦ τοῦ χρόνου, ἔπεσε τὸ θανατικὸ στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπ᾽ τὴν πανώλη. Μία ἱστορικὴ ἐνθύμηση στὴν σ. 372 τοῦ κώδικα τῆς μονῆς Παντελεήμονος 203, μᾶς λέγει ἀκριβῶς «Εἰς τοὺς 1778 ἐγένετο μέγας χειμὼν ἐν Κωνσταντινουπόλει. Tῷ αὐτῷ ἔτει συνέβη καὶ μέγα θανατικόν». Βέβαια δὲν ἀποκλείεται τὸ θανατικὸν νὰ διαρκοῦσε καὶ τὸν χειμῶνα τοῦ l778, πρωτοφανερωμένο τὸν προηγούμενο χρόνο 1777. Ἡ διαλεύκανση τοῦ θέματος δὲν εἶναι πάντως εὔκολη. Ἔτσι καὶ ὁ Γρηγόριος γεννήθηκε στὰ 1778.

Σὰν ἔτος θανάτου τοῦ Γρηγορίου ἀναφέρονται τὸ 1820, τὸ 1821 στὶς 23 Δεκεμβρίου ποὺ τὸν διαδέχτηκε στὴν πρωτοψαλτία ὁ Κωνσταντῖνος, ἀλλὰ συχνότερα τὸ 1822. Φαίνεται πώς ἡ σωστὴ χρονολογία θανάτου τοῦ Γρηγορίου εἶναι ἡ 23η Δεκεμβρίου τοῦ 1821. Σύμφωνα μὲ τὶς ἐξακριβώσεις αὐτὲς ὁ Γρηγόριος ἔζησε ἀπ’ τὸ 1778 ὡς τὸ 1821. Πέθανε, δηλαδή, νεώτατος, στὴν ἀκμὴ τῆς ἡλικίας του καὶ δραστηριότητάς του, ἦταν δὲν ἦταν 43 χρόνων.

Ἀπὸ μικρὸς ἔμαθε αὐτοδίδακτα τὴν Ἀρμενικὴ γλῶσσα καὶ μουσική, γιατὶ τοῦ ἄρεσε νὰ συχνάζῃ στὴν ἐκκλησία τῶν Ἀρμενίων. Γιὰ νὰ τὸν ἀποσπάσῃ ἀπὸ ἐκεῖ ὁ πατέρας του, τὸν ἀνέθεσε στὸν ἡγούμενο τοῦ Σιναϊτικοῦ Μετοχίου στὸν Βαλατᾶ, τὸν κρητικὸν Ἀρχιμανδρίτη Ἱερεμία, ὅπου ὁ Γρηγόριος ἔμαθε καὶ γράμματα ἑλληνικὰ καὶ ἀναδείχτηκε, σὰν καλλιφωνότατος ποὺ ἦταν, σὲ Ἀναγνώστη καὶ Ἱεροψάλτη.

Ὁ φιλόμουσος μαθητὴς πολλῶν καὶ ἐν τέλει Γεωργίου τοῦ Κρητὸς Γρηγόριος, ὅπως ἀναφέρεται σ᾽ ἕνα χειρόγραφο, εἶχε δασκάλους τὸν Ἰάκωβο Πρωτοψάλτη, τὸν Πέτρο Βυζάντιο τὸν Πρωτοψάλτη καὶ τὸν Γεώργιο Κρῆτα. Φαίνεται πὼς ἐπὶ πρωτοψαλτίας τοῦ Πέτρου Βυζαντίου, δηλαδὴ στὰ 1800-1805, βρίσκεται καὶ ὁ Γρηγόριος στὰ Πατριαρχεῖα, ἂν ὄχι σὰν Λαμπαδάριος, τουλάχιστον σὰν α´ δομέστικος, συμψάλλοντας ἔτσι μὲ τὸν διδάσκαλό του. Πάντως περὶ τὸ 1810 ὁ Γρηγόριος ἦταν Λαμπαδάριος τοῦ Μανουὴλ Πρωτοψάλτη.

Μέσα στην πενταετία 1800-1805 ὁ Γρηγόριος νυμφεύθηκε καὶ ἀπόκτησε παιδιά, χωρὶς ὅμως νὰ ξέρουμε συγκεκριμένα πόσα σὲ ἀριθμό. Ὁ Κωνσταντῖνος Ψάχος μιλάει γιὰ τὴν τελευταία θυγατέρα τοῦ Γρηγορίου, ποὺ στὰ 1897 ἦταν ἐνενήντα χρόνων.

Ἀπὸ Λαμπαδάριος ὁ Γρηγόριος ἔγινε πρωτοψάλτης μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Μανουήλ, στὶς 21 Ἰουνίου τοῦ 1819. Ὡς Πρωτοψάλτης ἔψαλε δυόμισι χρόνια, μέχρι τὸν θάνατο του στὶς 23 Δεκεμβρίου τοῦ 1821.

Στὸ μεταξύ, καὶ συγκεκριμένα στὰ 1814, ἔγινε ἡ ἱστορικὴ μεταρρύθμιση στὴ γραφὴ τῆς βυζαντινῆς σημειογραφίας, ποὺ χαρακτηρίστηκε σὰν «εὐεργεσία τοῦ Ἔθνους». Πρωταγωνιστὲς αὐτῆς τῆς μεταρρύθμισης ἦταν τρεῖς μουσικολογιώτατοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἄνδρες, δηλαδὴ ὁ Γρηγόριος, ὁ ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος καὶ ὁ Χουρμούζιος Γεωργίου. Οἱ τρεῖς αὐτοὶ διδάσκαλοι, ὅπως συνήθως εἶναι ἀχώριστα γνωστοί, συσκέφθηκαν ἐπανειλημμένα καὶ συστηματοποίησαν σὲ μία μέθοδο τὴ θεωρία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Ἐκεῖνο ὅμως στὸ ὁποῖο κυρίως ἔδωκαν σημασία - καὶ μὲ τὸ ὁποῖο «εὐεργέτησαν τὸ Ἔθνος» ἦταν ἡ ἀνάλυση ἢ ἐξήγηση τῆς παλαιᾶς παρασημαντικὴς καὶ ἡ καταγραφὴ τῶν μελῶν τῶν πρὸ τοῦ 1814 μελουργῶν μὲ τὴ νέα αὐτὴ μέθοδο γραφῆς.

Ἡ Νέα αὐτὴ Μέθοδος διδασκαλίας καὶ ἐκμαθήσεως τῆς Βυζαντινῆς μουσικῆς ὑποβλήθηκε στὸ Πατριαρχεῖο. Συγκλήθηκε τότε ἐπίτηδες ἡ Ἱερὰ Σύνοδος ἐπὶ πατριαρχίας τοῦ Κυρίλλου τοῦ Ζ´, στὴν ὁποία ἐκλήθησαν καὶ « οἱ ἐπιφανέστεροι τοῦ Γένους ».

Καταπεισθεῖσα, λοιπόν, ἡ Σύνοδος ἀπὸ τοὺς ἰσχυροὺς λόγους καὶ τὰς βεβαίας ἀποδείξεις τῶν τριῶν μουσικῶν διδασκάλων περὶ τοῦ κανονισμοῦ τῆς τέχνης (ἐπειδὴ κατ᾽ ἀρχὰς ὑπωπτεύετο ὅτι τάχα οἱ Διδάσκαλοι ἐζήτουν νὰ καινοτομήσουν τὴν ἱερὰ Ψαλμῳδίαν) ἐθέσπισεν, ἵνα, ὁ μὲν Γρηγόριος ὁ Λαμπαδάριος καὶ ὁ Χουρμούζιος Γεωργίου παραδίδωσι τὸ πρακτικὸν μέρος τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ὁ δὲ Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος τὸ Θεωρητικὸν μέρος αὐτῆς. Αὐτὰ μαρτυρεῖ ὁ ἀπὸ τοὺς πρώτους μαθητὲς τῶν τριῶν διδασκάλων καὶ ἐκδότης τοῦ Θεωρητικοῦ τοῦ Χρυσάνθου Παναγιώτης Πελοπίδης. Εἶναι ἐνδιαφέρουσα καὶ ἡ παρακάτω παράγραφος.

«Ἐσυστήθη λοιπὸν διὰ τοῦτο σχολεῖον, εἰς τὸ ὁποῖον παρεχωρήθη νὰ κατοικοῦν καὶ πολλοὶ ἐκ τῶν ἀπόρων μαθητῶν. Ἐδιωρίσθησαν ἔφοροι τῆς Σχολῆς καὶ μισθὸς διὰ τοὺς διδασκάλους. Ἐστάλθησαν πανταχοῦ πατριαρχικὰ ἐγκύκλια γράμματα εἰς τοὺς κατ' ἐπαρχίαν Ἀρχιερεῖς, ἵνα ὅσοι ποθοῦν νὰ σπουδάσουν τὴν μουσικὴν ἀμισθὶ κατὰ Νέαν Μέθοδον, μεταβῶσιν εἰς Κωνσταντινούπολιν ὅπου μετὰ δύο ἐτῶν διδασκαλίαν θέλουν γένει ἐγκρατεῖς τῆς Μεθόδου. Ἔτρεξαν λοιπὸν πανταχόθεν μαθηταὶ πάσης τάξεως καὶ ἡλικίας ἐξ αὐτῶν μερικοὶ εὐδοκιμήσαντες ἀρκετά, μετέβησαν ἐκεῖθεν ἄλλος εἰς μίαν πόλιν καὶ ἄλλος εἰς ἄλλην ὅπου συστήσαντες ἰδιαίτερα σχολεῖα, μετέδιδαν εἰλικρινῶς τὸ τάλαντον, ὅπερ τοῖς ἐνεπιστεύθη».

Πολὺ διαφωτιστικὴ πάνω σ᾽ αὐτὸ τὸ θέμα εἶναι καὶ μία ἐπιστολὴ τοῦ Διονυσίου Προηγουμένου Βατοπεδηνοῦ ἀπ᾽ τὴν Κωνσταντινούπολη πρὸς τὴ μονὴ Βατοπεδίου μὲ ἡμερομηνία 21 Ἰανουαρίου 1815. Κατ᾽ αὐτὰς ἠνοίχθη ἐν κοινὸν Σχολεῖον εἰς τὸ Σιναϊτικὸν Μετόχιον καὶ παραδίδει Νέαν Μέθοδον ἐπιστημονικῆς Μουσικῆς, μὲ κανόνας καὶ γραμματικήν. Σχολαρχοῦντες εἰς αὐτὴν εἶναι ἕνας καλόγερος Χρύσανθος καὶ ὁ Λαμπαδάριος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας [δηλαδὴ ὁ Γρηγόριος] καὶ συντρέχουσιν εἰς αὐτὴν καθ᾽ ἑκάστην ὑπὲρ τοὺς διακοσίους μαθηταί, ἐξ ὧν εἶναι καὶ Ἀρχιερεῖς καὶ Πρωτοσύγκελλοι καὶ διάκονοι Ἀρχιερέων καὶ κοσμικοὶ παμπληθεῖς.

Ἡ προσφορὰ τοῦ Γρηγορίου στὴ δημιουργία τῆς Νέας Μεθόδου ἦταν ὁ κανονισμὸς καὶ ἡ ἑρμηνεία τῶν κλιμάκων καὶ τῶν παραχορδῶν καὶ ἡ λιτὴ καὶ σωστὴ ἀνάλυση καὶ καταγραφὴ τῆς παλαιᾶς παρασημαντικῆς στὴ νέα αὐτὴ μέθοδο. Μὲ ζῆλο πολὺ εὐθὺς μετὰ τὴ μεταρρύθμιση ὁ Γρηγόριος, ὅπως καὶ ὁ Χουρμούζιος, καταπιάστηκε μὲ τὸ ἔργο τῆς ἐξηγήσεως τοῦ ἔργου τῶν παλαιῶν διδασκάλων. Καὶ εἶναι καταπληκτικὸ ποὺ μέσα σὲ μία μόνο ἑξαετία, ἀπὸ τὸ 1815 ὡς τὸ θάνατο του, τὸ 1821, ἔγραψε περίπου 20 τόμους χειρόγραφα μὲ ἐξηγήσεις τῶν παλαιῶν βυζαντινῶν μελῶν. Ἀπ᾽ αὐτοὺς τοὺς τόμους μερικοὺς τοὺς ἀντέγραψε καὶ δύο καὶ τρεῖς φορὲς γιὰ νὰ εὐκολύνῃ τὸ ἔργο τῆς διαδόσεως τῆς Νέας Μεθόδου.

Ὁ Γρηγόριος εἶχε ἰδιαίτερη φιλία μὲ τὸν Πατριάρχη Γρηγόριο τὸν Ε´, τοῦ ὁποίου τὴν τρίτη ἀνάῤῥηση στὸν θρόνο χαιρέτισε καὶ μὲ δύο τραγούδια, καὶ σὰν Πρωτοψάλτης ἔζησε μαζί του τὴν ἀγωνία καὶ τὴν στενοχώρια κατὰ τὴν Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ καὶ τὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα, μέχρι τὸ Πάσχα, 10 Ἀπριλίου 1821. Γιὰ τὴν τελευταία Μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν δύο Γρηγορίων, διαβάζουμε τὰ ἀκόλουθα. « Ἀλλ᾽ ἐκεῖνος [ὁ Πατριάρχης] ἥσυχος κατέβαινεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἤκουε τὴν ἀκολουθίαν τῶν συνήθων ἀγρυπνιῶν τῆς Μεγάλης Ἐβδομάδος (ἐψάλλοντο δὲ τὸ πρωί, διότι τίς τῶν χριστιανῶν ἐτόλμα νὰ ἐξέλθῃ διὰ νυκτός;), καὶ πολλάκις ὁ ἀοίδιμος ἐπανελάμβανε καθ᾽ ἑαυτὸν τὴν ἀρχὴν τοῦ τροπαρίου ἐκείνου «Ἰδού, ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός».

Ἰδιαίτερες σχέσεις ὁ Γρηγόριος εἶχε καὶ μὲ τὸν ὑψηλότατον αὐθέντην τῆς Μολδαβίας κύριον Μιχαὴλ Γρηγορίου Σοῦτζον, στὸν ὁποῖον χάρισε τρία ἐγκωμιαστικὰ τραγούδια κατὰ τὸ 1820. Σὲ τοῦτο θὰ συνέβαλε πολὺ ἡ φήμη του σὰν διδασκάλου τῆς μουσικῆς ποὺ διαδόθηκε στὴ Μολδοβλαχία, κυρίως στὸ Ἰάσι καὶ στὸ Βουκουρέστι, ἀπ᾽ τοὺς μαθητές του ποὺ εὐδοκιμοῦσαν ἐκεῖ σὰν διδάσκαλοι κι’ αὐτοὶ τῆς μουσικῆς κάτω ἀπ᾽ τὴν φροντίδα τῶν φιλομούσων ἐκείνων ἡγεμόνων.

Θέλοντας τώρα νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸ ἔργο του καὶ νὰ καταρτίσουμε τὰ Ἅπαντα τοῦ Γρηγορίου Πρωτοψάλτου, πρέπει νὰ διευκρινίσουμε πώς αὐτὸ ἀνηκεῖ σὲ τρεῖς κατηγορίες. α) στὸ προσωπικὸ δημιουργικὸ ἔργο,
β) στὸ ἐξηγητικὸ ἔργο, καὶ
γ) στὸ προσωπικὸ πάλι ἀλλὰ «ἐξωτερικό» ἔργο, δηλαδὴ τὰ κοσμικὰ τραγούδια.
Ἀναλυτικὰ τὸ ἔργο του εἶναι τὸ ἀκόλουθο.

α) Τὸ προσωπικὸ ἔργο

- Πολυέλεοι 2 (Δοῦλοι Κύριον καὶ Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος).
- Ἀργοσύντομες Δοξολογίες μία σειρά, δηλαδὴ 8, καὶ 2 ἄλλες σε βαρὺ ἦχο.
- Μία σύντομη δοξολογία σὲ βαρὺ ἦχο.
- Ἀργὲς Δοξολογίες 4 (στοὺς πλαγίους ἤχους)
. - Χερουβικὰ τρεῖς σειρές, δηλαδὴ 24 - μεγάλα, μεσαία, μέγιστα.
- Χερουβικὰ τῆς ἑβδομάδος 3 (στὴ σειρὰ Πέτρου Πελοποννησίου).
- Κοινωνικὰ τῶν Κυριακῶν «Αἰνεῖτε» μία σειρά, δηλαδὴ 8.
- Κοινωνικὰ τῶν ἑορτῶν πολλὰ σὲ πολλοὺς ἤχους.
- Τὰ προκείμενα τῆς ἑβδομάδος καὶ τὰ τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν.
- Ὁ Ν´ Ψαλμός σέ β´ ἦχο.
- Τὰ Τυπικὰ τῆς Θείας Λειτουργίας σὲ δ´ ἦχο λέγετο, φθορικό.
- Τὰ «πεντηκοστάρια» στιχηρὰ ἰδιόμελα Τῆς μετανοίας - Τῆς σωτηρίας - Τὰ πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν.
- Τὰ τροπάρια ποὺ ψάλλονται στὸ τέλος τῶν Ὡρῶν.
- Τὰ τοῦ μεγάλου Ἀποδείπνου Ψυχή μου, ψυχή μου καὶ Παναγία Θεοτόκε.
- Κύριε ἐλέησον, ἀργά, στοὺς πλαγίους ἤχους.
- Τὰ σύντομα τροπάρια τοῦ Νυμφίου Ἰδού ὁ νυμφίος - Ὅτε οἱ ἔνδοξοι...
- Τὰ ἀργὰ καθίσματα τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ Νυμφίου.
- Τὰ ιε´ Ἀντίφωνα τῆς Ἀκολουθίας τῶν Παθῶν σὲ σύντομο στιχηραρικὸ μέλος.
- Ἕνα μάθημα, ὅταν ἐνδύεται ὁ Ἀρχιερεὺς «Περίζωσαι τὴν ῥομφαῖάν σου» μετὰ κρατήματος.
- Ἕνα κράτημα σὲ ἦχο βαρύ.
- Ἕνα μεγαλυνάριο, Τὴν τιμιωτέραν, σὲ ἦχο πλ. δ´ Νη.
- Οἱ καταβασίες τοῦ Λαζάρου, οἱ μὴ συνηθισμένοι εἱρμοὶ τοῦ κανόνος Ἀνοίξω τὸ στόμα μου καὶ δ´ εἱρμὸς «Ἐποίησε κράτος» (τῆς Παρασκευῆς τοῦ Λαζάρου). - Ἄξιόν ἐστιν δύο σειρές, δηλαδὴ 16.
- Τὸ κατὰ παράδοση μέλος τοῦ Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελίου, σὲ ἦχο δ´.

β) Τὸ ἐξηγητικὸ ἔργο

Ὁ Γρηγόριος ἐξήγησε καὶ μετέγραψε στὴ Νέα Μέθοδο τὰ ἀκόλουθα ἔργα τῶν Μελουργῶν, κυρίως τοῦ ΙΖ´ καὶ ΙΗ´ αἰώνα:
- Τὰ Ἅπαντα τοῦ Πέτρου Μπερεκέτη (4 τόμοι).
- Τὸ Στιχηράριο τοῦ Γερμανοῦ Νέων Πατρῶν (5 τόμοι).
- Τὴν Παπαδικὴ τοῦ Πέτρου Βυζαντίου (τὴν ἐκδεδομένη τετράτομο Πανδέκτη) (5 τόμοι).
- Τὸ Καλοφωνικὸ Εἱρμολόγιο (1 τόμος).
- Τὸ Ἀναστασιματάριον τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου (1 τόμος).
- Τὸ Εἱρμολόγιον τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου (1 τόμος).
- Τὸ Εἱρμολόγιον, τὸ σύντομον, τοῦ Πέτρου Βυζαντίου (1 τόμος).
- Τὸ Δοξαστάριον τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου (2 τόμοι).
- Τὴν Ἐκλογὴ τοῦ Παπαδικοῦ μέλους (1 τόμος).
- Τὴν Ἐκλογὴ τοῦ Στιχηραρικοῦ μέλους (1 τόμος).
- Ἄλλα διάφορα μαθήματα διαφόρων διδασκάλων.

γ) Κοσμικὰ τραγούδια

Ἔγραψε περὶ τὰ τριάντα (30) κοσμικά-ἀστικὰ τραγούδια, κυρίως κατὰ τὸν τρόπο τῶν τουρκικῶν μακαμίων. Ἐκεῖνο ποὺ πρέπει νὰ τονισθῇ εἶναι ὅτι πολλὲς ἀπ᾽ τὶς πρωτότυπες συνθέσεις του χαρακτηρίζονται στὰ χειρόγραφα μὲ τὸν προσδιορισμό, «πῶς ψάλλονται ἐν τῇ Μεγάλῃ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ». Αὐτὴ ἡ μαρτυρία εἶναι τὸ πιστοποιητικὸ τῆς παραδόσεως τοῦ Γρηγορίου.

Γνωρίζουμε ἀκόμη ἀπ᾽ τὰ χειρόγραφα καὶ τὶς ἑξῆς λεπτομέρειες γιὰ μερικὲς συνθέσεις του. Μία σειρὰ χερουβικῶν, τὰ μεσαία, διεσώθησαν 68, ἦσαν παρ᾽ αὐτοῦ κατὰ τὴν ἐποχὴ 1817, ἐν μηνὶ Αὐγούστῳ. – Τὸ μάθημα σὲ βαρὺ ἦχο «Περίζωσαι τὴν ῥομφαῖάν σου» μὲ κράτημα, ποὺ ψάλλεται ὅταν ἐνδύεται ὁ ἀρχιερεὺς ἀντὶ τοῦ «Ἄνωθεν οἱ προφῆται» ἐμελοποιήθη δι᾽ αἰτήσεως τοῦ σεβαστοῦ Γέροντος ἁγίου Ἐφέσου κυρίου Διονυσίου. - Ὁ πολυέλεος «Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος» σὲ τρίτο ἦχο, μελοποιήθηκε κατ᾽ αἴτησιν τοῦ ἁγίου Μολδαβίας κυρίου Βενιαμίν.

Ἡ ἐξήγηση τοῦ Καλοφωνικοῦ Εἱρμολογίου ἀπ᾽ τὸν Γρηγόριο εἶναι κατὰ τὴν παράδοσιν Πέτρου Λαμπαδαρίου καὶ Πέτρου τοῦ Βυζαντίου.

Τὸ ἔργο αὐτὸ τοῦ Γρηγορίου εἶναι διαδεδομένο μὲ πολλὰ χειρόγραφα ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ ἔντυπα μουσικὰ βιβλία. Ὅλο τὸ καθ᾽ αὐτὸ προσωπικὸ ἔργο τῆς α´ κατηγορίας εἶναι ἐκδεδομένο, ἐκτὸς τοῦ Ἀποστόλου καὶ τοῦ Εὐαγγελίου σὲ δ´ ἦχο.

Ἀπ᾽ τὸ ἐξηγητικό του ἔργο ἐκδεδομένο εἶναι ἡ τετράτομη Πανδέκτη, τὸ Καλοφωνικὸ Εἱρμολόγιο, τὸ Ἀναστασιματάριο, τὸ Εἱρμολόγιο καὶ τὸ Δοξαστάριο τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου, τὸ Εἱρμολόγιο τοῦ Πέτρου Βυζαντίου καὶ λίγα ἄλλα διάφορα μαθήματα, διαφόρων διδασκάλων.

Κὶ ἀπ᾽ τὰ τραγούδια τοῦ Γρηγορίου εἶναι ἀρκετὰ ἐκδεδομένα στὴν Εὐτέρπη καὶ στὴν Πανδώρα (Α' τόμος).

[Γρηγόριος Στάθης, Καθηγητὴς Παν. Ἀθηνῶν, Διευθυντὴς Ι.Β.Μ.]

πηγή