Tην χρησιμοποιούν είτε αγράμματοι, είτε άσχετοι με την Χριστιανική πίστη, είτε κάποιος άπιστος ή Προτεστάντης την αποδίδει στους Χριστιανούς ως μομφή σκοταδισμού, εννοώντας ότι οι Χριστιανοί πιστεύουν τυφλά σε ό,τι τους λένε, χωρίς έρευνα, ότι αυτός είναι ο τρόπος τους. Όμως κανείς δεν απαντά στο πόθεν προκύπτει αυτή η φράση και αν πράγματι οι Χριστιανοί την πιστεύουν.

Από την άλλη, ακούμε αυτή την φράση από Χριστιανούς που την λένε μόνο για να μεμφθούν άλλους, ή για να αρνηθούν το χριστιανικόν του δόγματος αυτού.
Είναι μια φράση που λέγεται από πολλούς, όμως όλοι αγνοούν την προέλευση και την αξιοπιστία της.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Πώς είναι δυνατόν να είναι μια χριστιανική φράση, αλλά οι Χριστιανοί να την αρνούνται;
Πώς είναι τότε δυνατόν να θεωρείται πίστη των Χριστιανών όταν οι Χριστιανοί δεν την αναγνωρίζουν;
Και πώς αυτοί που την αποδίδουν στους Χριστιανούς, δεν ξέρουν από πού προκύπτει; Είναι ή δεν είναι η φράση αυτή Χριστιανικό δόγμα; Κανείς δεν γνωρίζει να μας διαφωτίσει επαρκώς για την προέλευση και τη σημασία της;


Προσπάθειες αναίρεσης της φράσης

Είναι εντυπωσιακό ότι τόσο Χριστιανοί, όσο και Προτεστάντες προσπάθησαν ν' αναιρέσουν την φράση αυτή, μεμφόμεναι τους Χριστιανούς που υποτίθεται την αποδέχονται. Για την αναίρεσή της χρησιμοποιήθηκαν δύο τρόποι:

1. Αντιπαράθεση Αγιογραφικού εδαφίου:

Ένας τρόπος ημιμάθειας, που ξεκίνησε από ημιμαθείς Προτεστάντες και πέρασε σε αδαείς Χριστιανούς , έτσι ώστε να τον παπαγαλίζουν σήμερα από κοινού Προτεστάντες και αδαείς Χριστιανοί.

Προσπαθούν κάποιοι να πουν ότι αυτή η ρήση δεν είναι Χριστιανική, χρησιμοποιώντας το εδάφιο του κατα Ιωάννην Ευαγγελίου (5/ 39) -αν και, συνήθως, δεν ξέρουν καν πού βρίσκεται- λέγοντας μόνον: "Η Αγία Γραφή λέει: "Ερευνάτε τας γραφάς", άρα πρέπει να ερευνούμε, άρα το "πίστευε και μη ερεύνα" είναι αντιχριστιανική ρήση".

Πράγματι, στο εδάφιο εκείνο, λέει αυτή την φράση. Όμως δεν λέει μόνο αυτά. Ολόκληρο το εδάφιο, μαζί με το επόμενο εδάφιο 40, λέει:
"39 ερευνάτε τας γραφάς, ότι υμείς δοκείτε εν αυταίς ζωήν αιώνιον έχειν· και εκείναί εισιν αι μαρτυρούσαι περί εμού· 40 και ου θέλετε ελθείν προς με ίνα ζωήν έχητε".
Ο Χριστός λέγει: "Ερευνάτε τις γραφές, επειδή θεωρείτε ότι έτσι θα βρείτε ζωή, και (πράγματι), αυτές είναι που μαρτυρούν για Εμένα. Αλλά δεν θέλετε να έρθετε προς Εμένα, για να έχετε ζωή".

Η φράση: "ερευνάτε τας γραφάς" δεν είναι μόνη της. Οι ημιμαθείς χρησιμοποιούν την φράση ξεκομμένη, ως "τσιτάτο". Όταν αποκόπτεται έτσι, φαίνεται ως Προστακτική, σαν να προστάζει δηλαδή ο Χριστός, να "ερευνούμε τις γραφές". Όμως δεν πρόκειται περί Προστακτικής.
Η φράση "ερευνάτε τας γραφάς", είναι μέρος μιας ευρύτερης πρότασης, όπου ο Χριστός λέει ότι καλή είναι μεν η έρευνα των Γραφών, αλλά για να βρει κάποιος ζωή, πρέπει να πιστέψει και να πάει στον Χριστό, ο οποίος μαρτυρείται προφητικά από τις γραφές.

Ο Χριστός εδώ ούτε αρνείται την έρευνα των γραφών, ούτε και την προστάζει. Λέγει ότι η έρευνα δεν είναι το σημαντικότερο πράγμα για την σωτηρία, μάλιστα είναι ανεπαρκής από μόνη της! Κακώς χρησιμοποιείται αυτό το εδάφιο ως ανασκευή στο "Πίστευε και μη Ερεύνα".


2. Η (κουτο)πονηριά που χρησιμοποιείται για την αναίρεση του "Πίστευε και μη ερεύνα".

Κάποιοι προτιμούν ν' αλλοιώσουν την σύνταξη της φράσης, συνεπώς και το νόημά της:

"Το κόμμα πάει στο "μη", και όχι στο "πίστευε". Η φράση είναι: "Πίστευε και μη, ερεύνα".
Δηλαδή: "Είτε πιστεύεις, είτε όχι, να ερευνάς".
Έτσι, κρατώντας την φράση αντιστρέφεται το νόημά της, προκύπτει όμως ασυνταξία. Θα μπορούσε να στέκει συντακτικώς ως "Πιστεύων και μή, ερεύνα".
Στην δε ερώτηση "Πού είναι αυτό γραμμένο με το κόμμα έτσι;", δεν υπάρχει απάντηση, είναι και αυτή μια εντελώς αυθαίρετη θέση.

Είναι ενδιαφέρον το τι συμβαίνει γύρω από μια φράση της οποίας ουδείς γνωρίζει την προέλευση, αλλά πολλοί λέγουν, ή αγωνίζονται με αλλοιώσεις ν' αναιρέσουν.


Ποιά η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως προς την έρευνα της πίστης;

Αν ίσχυε το: "Πίστευε και μη Ερεύνα", πώς θα ήταν δυνατόν να ερευνούμε το Χριστιανικό δόγμα και να είμαστε Ορθόδοξοι Χριστιανοί; Είναι ένα ερώτημα, που έχει τεθεί πολλές φορές από ανθρώπους, που θεωρούν χριστιανικό δόγμα το "Πίστευε και μη ερεύνα".

Παραδείγματα που καλούν σε έρευνα, από την Ορθόδοξη υμνογραφία:

Η Ανάσταση του Χριστού, είναι το κεντρικό Χριστιανικό δόγμα. Η Εκκλησία μας προτρέπει να ερευνήσουμε την ίδια την Ανάσταση του Χριστού.

Τροπάριο της Κυριακής του Θωμά:
"Χαίρεις ερευνώμενος!
Διό, Φιλάνθρωπε,
Προς τούτο προτρέπεις τον Θωμάν".

Όχι μόνο ο Χριστός δεν είπε "πίστευε και μη ερεύνα" στον Θωμά, αντιθέτως τον προέτρεψε να ελέγξει με τα ίδια του τα χέρια τα σημάδια από τα καρφιά Του

Η Ορθόδοξη Εκκλησία προτρέπει να ερευνήσουμε...

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα επ' αυτού η εκπληκτική υμνολογία της Κυριακής του Θωμά στο Πεντηκοστάριο.
Οι Πατέρες λένε ότι ο Θωμάς απουσίασε "οικονομικώς" στην πρώτη εμφάνιση του Κυρίου έτσι ώστε να αποδειχθεί και με έρευνα η Ανάστασή του.

Των Μαθητών δισταζόντων,
τη ογδόη ημέρα, επέστη ο Σωτήρ, ού ήσαν συνηγμένοι,
και την ειρήνην δους τω Θωμά εβόησε:
Δεύρο Απόστολε, ψηλάφησον παλάμας, αις τους ήλους έπηξαν.
Ω καλή απιστία τού Θωμά!
των πιστών τας καρδίας εις επίγνωσιν ήξε,
και μετά φόβου εβόησεν:
Ο Κύριός μου και ο Θεός μου, δόξα σοι.

Των θυρών κεκλεισμένων, επέστης Χριστέ προς τους Μαθητάς,
Τότε ο Θωμάς, οικονομικώς ουχ ευρέθη μετ' αυτών,
έλεγε γάρ, ου μη πιστεύσω, εάν μη ίδω καγώ τον Δεσπότην,
ίδω την πλευράν, όθεν εξήλθε το αίμα, το ύδωρ, το βάπτισμα,
ίδω την πληγήν, εξ ης ιάθη το μέγα τραύμα ο άνθρωπος,
ίδω, πώς ουκ ην, ως πνεύμα, αλλά σάρξ και οστέα.
Ο τον θάνατον πατήσας, και Θωμάν πληροφορήσας,
Κύριε, δόξα σοι.

Η Χριστιανική πίστη είναι πίστη έρευνας και τεκμηρίωσης και όχι ευπιστίας.


Η πιθανή προέλευση του "πίστευε και μη ερεύνα".

Η "πίστη χωρίς έρευνα", με άλλη διατύπωση, ανάγεται στην αρχαιότητα. Ίχνη της υπάρχουν στην φιλοσοφία του Πλάτωνα. Ίσως είναι και αρχαιότερη, και απλώς ο Πλάτων την επανέλαβε.

Ο Πλάτων ουδέποτε χρησιμοποίησε αλληγορική ερμηνεία των μύθων ή την κριτική τους, αλλά ανέφερε πάντοτε με σεβασμό τους "θεούς" (Φίληβ. 12, c) «το δ΄ εμόν δέος αεί προς τα των θεών ονόματα ουκ έστι κατ' άνθρωπον αλλά πέρα του μεγίστου φόβου», διακρίνοντας, μάλιστα -αξιοσημείωτο- "τον Θεόν" από "τους θεούς".
Η θεώρησή του αυτή φαίνεται ν' απορρέει από την ευσεβή του ανατροφή κατά τα παιδικά του χρόνια, και δείχνει να έχει νικήσει εν τη καρδία του τις λογικές αμφιβολίες.
Στον Τίμαιο (40, d) αναγνωρίζει την παραδιδόμενη Ομηρική και Ησιόδεια γένεση «καίπερ άνευ τε εικότων και αναγκαίων αποδείξεων»
Αυτή η φράση μπορεί να εξηγηθεί ως "πίστευε και μη ερεύνα", με άλλα λόγια, ότι δεν χρειάζονται αποδείξεις για να δεχθεί την πίστη αυτή.

Αθανάσιος Θεολόγος:
"(...) Πίστευε είς πατέρα, μη ερευνήσεις δε το πράγμα
προσκύνει τον Υιόν, μη πολυπραγμονών την Αυτού Γέννησιν, ανύμνει δε το Πνεύμα το Άγιον, μη εκζητών το της Αγίας Τριάδος μυστήριον(...)"
(Αθανάσιος Θεολόγος, Quaestiones ad Antiochum Vol 28 page 600 line 27 - 31.)

Η αδυναμία έρευνας ισχύει μόνο για το: "πώς" της Αγίας Τριάδος και μόνον.

Ο λόγος είναι ότι, αυτά τα ζητήματα είναι καταστάσεις εκτός χρόνου, έξω από την εμπειρία μας, ακατανόητα.
Γίνονται κατανοητά, μόνο για όσους βιώνουν την Θεία Χάρη ενούμενοι με τον Θεό, καθιστάμενοι άχρονοι.
Άλλοι δεν είναι δυνατόν να τα κατανοήσουν, όπως ο εκ γενετής τυφλός δεν κατανοεί το χρώμα, όσο κι αν του το εξηγήσεις.
Αν ο τυφλός σου ζητά να του εξηγήσεις πώς είναι το κόκκινο χρώμα, θα του εξηγήσεις μεν τί είναι, αλλά δεν θα το εννοήσει, μη έχοντας προσλαμβάνουσα παράσταση. Εν τέλει θα του πεις: "μην το ψάχνεις".

Έτσι και για την Αγία Τριάδα. Μπορούμε ν' αντιληφθούμε με την έρευνα ποιός είναι ο Θεός.
Αλλά δεν θα μπορούμε ν' αντιληφθούμε πώς.

Μόνον λοιπόν στο πώς της Αγίας Τριάδος έχει εφαρμογή η "μη έρευνα".
Το τί και το ποιος στην Αγία Τριάδα είναι ερευνήσιμο, καλούμαστε μάλιστα να το ερευνούμε.

Συμπέρασμα:

Οι Χριστιανοί είναι ερευνητές.
Ο Θεός χαίρει ερευνώμενος και μας προτρέπει να ερευνήσουμε όχι μόνο τα της πίστεως, αλλά και Αυτόν τον Ίδιο.
Αλλ' επειδή είμαστε κτιστά όντα, η δυνατότητα κατανόησής μας είναι περιορισμένη στο αισθητό.
Δεν είναι δυνατόν να εννοήσουμε Άκτιστη Θεία Ουσία, ούσα άχρονη και άπειρη, όπως ο εκ γενετής τυφλός δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι τα χρώματα, πράγματα που κάποιος κατανοεί μόνον εξ' εμπειρίας.

Όσοι λοιπόν νομίζουν ότι οι Χριστιανοί δεν ερευνούν την πίστη τους, κάνουν λάθος. Όσοι νομίζουν ότι το "πίστευε και μη ερεύνα" ε'ιναι χριστιανικό δόγμα, πάλι κάνουν λάθος. Όσοι νομίζουν ότι μπορούν με την έρευνα να "εξετάσουν" την ουσία του Θεού, πλανώνται.

Συνεχίζουμε, λοιπόν, να ερευνούμε εντατικά τα της πίστεως, ευχόμενοι να μπορέσουμε κάποτε να βιώσουμε τη Θεία Ζωή εξ εμπειρίας.

Το δε "πίστευε και μη ερεύνα" ανιχνεύεται σε κάθε περίοδο και σε κάθε περιοχή της ανθρώπινης ιστορίας, με γνωστότερο τον Παπικό μεσαίωνα, ως πρακτική αυτών που δεν έχουν επιχειρήματα για τις απόψεις τους.