Αι διπλωματικαί πληροφορίαι ήσαν σαφείς και ώριζαν μάλιστα και ημερομηνίας.

Ο τορπιλλισμός της «Έλλης» υπήρξε τέλος δι' αυτόν η πρώτη εχθρική βολή τού πολέμου, ο οποίος, αν ήτο ακήρυκτος ακόμη, δεν θα αργούσε να εκραγή. Διέταξεν από τότε ο Μεταξάς την εκτέλεσιν νυκτερινής υπηρεσίας εις όλα τα υπουργεία, εις τα οποία εδόθη εντολή καταρτισμού καταλόγου των διευθύνσεων όλων των υπαλλήλων, ώστε αν παραστή ανάγκη να είναι δυνατόν να κληθούν αμέσως.

Κατά την 25ην Οκτωβρίου, κατά το τακτικόν τότε κατά Παρασκευήν υπουργικόν συμβούλιον ο Μεταξάς προέβη εις την αποκαλυπτικήν δήλωσιν:

«Αι υπάρχουσαι πληροφορίαι είναι ότι εις μίαν από τας τρεις ερχομένας ημέρας θα μας επιτεθή η Ιταλία. Απεφασίσαμεν ν' αντιστώμεν».

Το υπουργικόν συμβούλιον έμεινε σύμφωνον με την κατηγορηματικήν αυτήν δήλωσιν τού προέδρου του. Κατά την ιδίαν δε συνεδρίασιν ελήφθη απόφασις να δοθή εντολή εις τας εφημερίδας να έκδοθούν και να κυκλοφορήσουν κατά την πρωίαν της ερχoμένης Δευτέρας, μη ισχυούσης της καθιερωμένης Κυριακής αργίας, ώστε αν εκραγούν γεγονότα να είναι δυνατόν ν' αναγγελθούν εις τον λαόν, και να δημοσιευθούν τα επιβαλλόμενα εν περιπτώσει επιθέσεως διατάγματα.

Αλλά το ότι ο Μεταξάς ενέμενεν από μακρού τον πόλεμον και είχεν ήδη λάβει την απόφασίν του φαίνεται από το προσωπικόν του ημερολόγιον. Πρόκειται περί λακωνικών σημειωμάτων επί των σημαντικών γεγονότων και των σκέψεών του επί τούτων κατά την αναφερομένην ημέραν, τα οποία πιθανώτατα ο Μεταξάς εσκέπτετο να χρησιμοποιήση δια την συγγραφήν περισσοτερον ανεπτυγμένου ημερολογίου, ή απομνημονευμάτων.

Κατά την 31ην Ιουλίου έπειτα από επίσκεψίν του εις τα ανάκτορα σημειώνει ότι επί τού έξωτερικού ζητήματος ο βασιλεύς ήτο σύμφωνος. Κατά την 12ην Αυγούστου εξ αφορμής τού ζητήματος Νταούτ Χότζα χαράσσει απεριφράστως την απόφασίν του: «Αντίστασις μέχρις εσχάτων». Κατά την 23ην Αυγούστου, έπειτα από ανησυχαστικάς εξ Αλβανίας ειδήσεις, επαναλαμβάνει το ίδιον με άλλην φράσιν: «Νυν υπέρ πάντων ο αγών».

Επαναλαμβάνει έπειτα υπό άλλας ημερομηνίας την ιδίαν σταθεράν απόφασιν. Κατά την 25ην Οκτωβρίου, την ημέραν που προέβη εις την προαναφερθείσαν δήλωσιν εις το υπουργικόν συμβούλιον, φαίνεται ωσάν να ανέμενε την επίθεσιν κατά την ημέραν εκείνην και σημειώνει «είμεθα έτοιμοι». Κατά την νύκτα της 26ης δεν κατώρθωσε να κοιμηθή παρά δύο μόνον ώρας. Έτσι έφθασεν εις την νύκτα της 27ης προς την 28ην Οκτωβρίου. Με αγωνιώδη αναμονήν.

Κατά την 3ην πρωινήν της 28ης Οκτωβρίου ο Μεταξάς, ευρισκόμενος εις την εν Κηφισσία θερινήν διαμονήν του, αφυπνίσθη από τον ακόλουθόν του Τραυλόν με την πληροφορίαν ότι είχε φθάσει προ της θύρας επ' αυτοκινήτου ο πρεσβευτής της Γαλλίας και εζητούσε να τον επισκεφθή.

Ο Μεταξάς ηπόρησε. Τι ήτο δυνατόν να εζητούσε αυτήν την ώραν εις το σπίτι του ο Γάλλος πρεσβευτής; Έφόρεσε την πυτζάμαν του και κατήλθε προς την μικράν θύραν τής υπηρεσίας, από την οποίαν είδε τον επίσκέπτην και διέταξε να τον αφήσουν να περάση. Ήτο ο Γκράτσι. Ο ακόλουθος δεν είχε διακρίνει καλά λογω του σκότους τα χρώματα της σημαίας τού αυτοκινήτου και την είχεν εκλάβει ως γαλλικήν. Δύο ακόμη άτομα που συνώδευαν τον Ιταλόν πρεσβευτήν έμειναν εις τον δρόμον. Ήσαν ο στρατιωτικός ακόλουθος Μοντίνι και ένας διερμηνεύς δια να συνεννοηθή με τον σκοπόν.

Ο Μεταξάς αντελήφθη αμέσως δια ποίον λόγον είχε φθάσει μέχρι του σπιτιού του εις την ώραν τού βαθύτατου ύπνου ο Γκράτσι και πριν ακόμη συνομιλήση μαζί του έδωσεν εντολήν εις τον αξιωματικόν της υπηρεσίας ασφαλείας της οικίας του να ειδοποιήση αμέσως όλους τους υπουργούς και τους αρχηγούς των γενικών επιτελείων στρατού και ναυτικού να προσέλθουν επειγόντως εις το υπουργείον των Εξωτερικών, όπου θα μετέβαινεν ταχέως και αυτός.

Εδεχθη τον Γκράτσι εις το μικρόν σαλόνι του εξοχικού σπιτιού. Μόλις εκάθησαν ο Ιταλός πρεσβευτής είπεν εις τον πρωθυπουργόν ότι η κυβέρνησίς του τον επεφόρτισε να του κάμη μίαν επείγουσαν ανακοίνωσιν. Και χωρίς να προσθέση τίποτε άλλο του επέδωσεν ένα εγγραφον. Ήτο το τελεσίγραφον. Ο Μεταξάς το διάβασε:

«Η ιταλική κυβέρνησις ηναγκάσθη επανειλημμένως να διαπιστώση ότι κατά την εξέλιξιν της παρούσης συρράξεως η ελληνική κυβέρνησίς έλαβε και ετήρησε στάσιν, η οποία αντίκειται όχι μόνον προς τας όμαλάς σχέσεις ειρήνης καϊ καλής γειτονίας μεταξύ δύο χωρών, αλλά και προς τα καθωρισμένα καθήκοντα τα απορρέοντα δια την ελληνικήν κυβέρνησιν εκ της ιδιότητος αυτής ως ουδετέρου κράτους.

Κατ' επανάληψιν ευρέθη η Ιταλική κυβέρνησίς εις την ανάγκην να ανακαλέση την ελληνικήν κυβέρνησιν εις την έκπλήρωσιν των καθηκόντων της και να διαμαρτυρηθή εναντίον τής συστηματικής παραβιάσεως των, παραβιάσεως η οποία είναι εξαιρετικώς σοβαρά, δεδομένου ότι η ελληνική κυβέρνησις εδέχθη όπως ο αγγλικός στόλος χρησιμοποιήση κατά την εξέλιξιν των πολεμικών του επιχειρήσεων τα χωρικά της ύδατα, τα παράλιά της και τους λιμένας της, ηυνόησε τον ανεφοδιασμόν των εναέριων βρεττανικών δυνάμεων, επέτρεψε την οργάνωσιν εις το ελληνικόν αρχιπέλαγος μιας υπηρεσίας στρατιωτικών πληροφοριών εναντίον της Ιταλίας.

Η ελληνική κυβέρνησίς είναι πλήρως εν γνώσει των γεγονότων τούτων, τα οποία υπήρξαν αντικείμενον από μέρους της 'Ιταλιας διπλωματικών διαβημάτων, εις τα οποία η ελληνική κυβέρνησις — ήτις εν τούτοις θα ώφειλε να είχεν αντίληψιν των σοβαρών συνεπειών της στάσεώς της — δεν απήντησε δια της λήψεως ουδενός μέτρου προς προστασίαν τής ουδετερότητάς της, αλλά, τουναντίον, δια της εντάσεως της δράσεώς της προς ενίσχυσιν των ενόπλων βρεττανικών δυνάμεων και της συνεργασίας αυτής μετά των εχθρών της Ιταλίας.

Η ιταλική κυβέρνησίς κατέχει αποδείξεις ότι η συνεργασία αύτη είχε προβλεφθή και κανονισθή υπό της ελληνικής κυβερνήσεως ακόμη και δια συνεννοήσεων στρατιωτικής, ναυτικής και αεροπορικής φύσεως. Η ιταλική κυβέρνησις δεν αναφέρεται μόνον εις την βρεττανικήν εγγύησιν την οποίαν η Ελλάς είχε δεχθή ως τμήμα ενεργείας κατευθυνόμενης εναντίον της ασφαλείας της Ιταλίας, αλλά και εις τας ρητάς και καθωρισμένας υποχρεώσεις, τας αναληφθείσας υπό της ελληνικής κυβερνήσεως, όπως θέση εις την διάθεσιν των δυνάμεων των ευρισκομένων εις πόλεμον προς την Ιταλίαν σπουδαίας στρατηγικάς θέσεις εντός τού ελληνικού εδάφους, συμπεριλαμβανομένων αεροπορικών βάσεων εν Θεσσαλία και Μακεδονία προοριζομένων δι' επίθεσιν εναντίον τού αλβανικού εδάφους.

Η ιταλική κυβέρνησις δέον σχετικώς να υπενθυμίση εις την ελληνικήν κυβέρνησιν τας προκλητικός ενεργείας τας διεξαχθείσας εναντίον του αλβανικού έθνους δια της τρομοκρατικής πολιτικής την οποίαν υιοθέτησεν εναντίον τού πληθυσμού της Τσαμουριας και δια των εμμόνων προσπαθειών προς δημιουργίαν ανωμαλιών εκείθεν των συνόρων της. Και δι' αυτό τούτο το γεγονός ευρέθη η ιταλική κυβέρνησις, πλην ματαίως, εις την ανάγκην να υπενθυμίση εις την ελληνικήν κυβέρνησιν τας αναποφεύκτους συνεπείας ας παρομοία πολιτική θα είχεν όσον αφορά την Ίταλίαν.

Η Ιταλία δεν δύναται να ανεχθή εφεξής πάντα ταύτα. Η ουδετερότης της Ελλάδος απέβη ολονέν και περισσότερον απλώς και καθαρώς φαινομενική.

Η ευθύνη δια την κατάστασιν ταύτην επιπίπτει πρωτίστως επί της Αγγλίας και επί της προθέσεως της όπως περιπλέκη πάντοτε άλλας χώρας εις τον πόλεμον.

Η ιταλική κυβέρνησις θεωρεί έκδηλον ότι η πολιτική της ελληνικής κυβερνήσεως έτεινε και τείνει να μεταβάλη το ελληνικόν έδαφος ή τουλάχιστον να επιτρέψη όπως το ελληνικόν έδαφος μεταβληθή εις βάσιν πολεμικής δράσεως εναντίον της Ιταλίας. Τούτο δεν θα ηδύνατο να οδηγήση ή εις μίαν ένοπλον ρήξιν μεταξύ της Ιταλίας και της Ελλάδος, ρήξιν την οποίαν η ιταλική κυβέρνησις έχει πάσαν πρόθεσιν ν' αποφύγη.

Όθεν η ιταλική κυβέρνησις κατέληξεν εις την απόφασιν να ζητήση από την ελληνικήν κυβέρνησιν — ως εγγύησιν δια την ουδετερότητα της Ελλάδος και ως εγγύησιν δια την ασφάλειαν της Ιταλίας — το δικαίωμα να καταλάβη δια των ενόπλων αυτής δυνάμεων, δια την διάρκειαν της σημερινής προς την Αγγλίαν ρήξεως, ωρισμένα στρατηγικά σημεία του ελληνικού εδάφους. Η ιταλική κυβέρνησις ζητεί από την ελληνικήν κυβέρνησιν όπως μη εναντιωθή εις την κατάληψιν ταύτην και όπως μη εμποδίση την ελευθέραν διέλευσιν των στρατευμάτων των προοριζομένων να την πραγματοποιήσωσι.

Τα στρατεύματα ταύτα δεν παρουσιάζονται ως εχθροί του ελληνικού λαού και η ίταλική κυβέρνησις δεν προτίθεται ποσώς δια της προσωρινής κατοχής στρατηγικών τινών σημείων, επιβαλλομένης υπό της ανάγκης των περιστάσεων και εχούσης καθαρώς αμυντικόν χαρακτήρα, θα θίξη οπωσδήποτε την κυριαρχίαν και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος. Η ιταλική κυβέρνησις ζητεί από την ελληνικήν κυβέρνησιν όπως δώση αυθωρεί εις τας στρατιωτικός αρχάς τας αναγκαίας διαταγάς ίνα η κατοχή αύτη δυνηθή να πραγματοποιηθή κατά ειρηνικόν τρόπον. Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήσει αντίστασιν, η αντίστασις αύτη θα καμφθή δια των όπλων και η ελληνική κυβέρνησις θα έφερε τας ευθύνας αι οποίαι ήθελον προκύψει εκ τούτου».

Όταν ο Μεταξάς ετελείωσε την ανάγνωσιν του κυνικού εκείνου τελεσιγράφου, δια του οποίου εζητείτο η παράδοσις της Ελλάδος άνευ πολέμου, ύψωσε τα μάτια προς τον Γκράτσι, τον εκύτταξε παρατεταμένως και του είπε:
— Alors, c'est la guerre. — «Ώστε, πόλεμος».

Ο Γκράτσι προσεπάθησε να δώση την παράδοξον εξήγησιν ότι δεν επρόκειτο περί πολέμου και ότι εν πάση περιπτώσει δεν υπήρχε λόγος ν' απαντήση αμέσως προφορικώς ο Μεταξάς, αλλ' ότι θα έπρεπε να κρατήση το έγγραφον, να το μελετήση με προσοχήν και ακολούθως ν' απαντήση εις την πρεσβείαν. Εκείνος ηρώτησε τον Γκράτσι ποία στρατηγικά σημεία ήθελε να καταλάβη η Ιταλία και ο πρεσβευτής του απήντησεν ότι δεν γνωρίζει.

Διεξήχθη τότε η ακόλουθος στιχομυθία:
Μεταξάς. — Και εντός πόσου χρόνου αναμένεται η απάντησις;
Γκράτσι. — Μέχρι της 6ης πρωινής.
Μεταξάς. — Δηλαδή εντός τριών ωρών ζητεί η Ιταλία να ληφθή απόφασις της Ελλάδος. Αλλά και αν υποθέσωμεν — πράγμα που δεν πρόκειται να συμβή — ότι θα συνεζητείτο το τελεσίγραφον, έως ότου λάβη γνώσιν η Α. Μ. ο Βασιλεύς, το ύπουργικόν συμβούλιον και ο αρχιστράτηγος, το τρίωρον θα έχη ήδη παρέλθει.

Ο Μεταξάς επανέλαβε τότε την φράσιν που είχεν ειπή την πρώτην στιγμήν μόλις ετελείωσε την ανάγνωσιν του τελεσιγράφου:

— Alors, c'est la guerre.

Και εσηκώθη αμέσως από το κάθισμά του. Ο Γκράτσι ηναγκάσθη στενοχωρημένος να σηκωθή και αυτός. Ο Μεταξάς επροχώρησε τότε προς την θύραν και την ήνοιξεν. Ο Γκράτσι, που τον ακολουθούσε, επέρασεν έξω, χωρίς ν' ανταλλαγή μεταξύ των χαιρετισμός. Ο Έλλην πρωθυπουργός απέμπεμπε με την δυνατήν ευγένειαν τον Ιταλόν πρεσβευτήν.
Από της στιγμής αυτής ετελείωνε μία ιστορική περίοδος και ήρχιζε μία άλλη.

Τα πρώτα μέτρα

Ο Μεταξάς, αμέσως μετά την αναχώρησιν του Γκράτσι, επεκοινώνησε δια τηλεφώνου με τον βασιλέα Γεώργιον Β', εις τον οποίον εγνωστοποίησε τα της επιδόσεως του τελεσιγράφου, κατέστησε ενήμερον τον Άγγλον πρεσβευτήν Πάλερετ, ετηλεφώνησεν εις τον στρατηγόν Παπάγον και τον ναύαρχον Σακελλαρίου, και διεβίβασε τας διαταγάς του προς τας μικράς ελληνικός δυνάμεις της προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου και την 3.45' π.μ. ευρίσκετο εις το υπουργείον των Εξωτερικών.

Μέχρι της ώρας τής συγκεντρώσεως όλων των υπουργών συνεδέθη τηλεφωνικώς με τους Έλληνας πρεσβευτάς Αγκύρας και Βελιγραδίου και έπειτα συνέταξε το διάγγελμά του προς τον έλληνικόν λαόν. Εν τω μεταξύ έδωσεν εντολήν να προσκομισθούν τα διατάγματα τα σχετικά με την εμπόλεμον κατάστασιν που έπρεπε να εγκριθούν και να υπογράφουν μετ' ολίγον υπό του υπουργικού συμβουλίου και τα οποία είχαν ετοιμασθή από ημερών. Κατά την 4.30' έφθασεν εις το υπουργείον των Εξωτερικών ο βασιλεύς Γεώργιος και ο πρίγκηψ Παύλος.

Το υπουργικόν συμβούλιον ήρχισε την 5ην πρωινήν. Ο Μεταξάς εξιστόρησε τα της πολιτικής της Ελλάδος και της Ιταλίας, την νυκτερινήν επίσκεψιν του Γκράτσι, την επίδοσιν του τελεσιγράφου και τα μετά του πρεσβευτού διαμειφθέντα και έχων προ αυτού τα διατάγματα του πολέμου προσέθεσεν εις το τέλος:
— Αυτή είναι, κύριοι συνάδελφοι, η όλη εξέλιξις της πολιτικής μας. Ήδη, προκειμένου να ζητήσω τας υπογραφάς σας δια τα αναγκαιούντα διατάγματα, σας δηλώ κατά τρόπον σαφή και απόλυτον ότι οιοσδήποτε εξ υμών τυχόν έχη άντίρρησιν, επιφύλαξιν ή και αρνησιν δύναται να την διατυπώση και αναπτύξη την αποψίν του ή εν διαφωνία να υποβάλη την παραίτησίν του. Η δε τυχόν παραίτησις αυτού δεν πρόκειται ουδ' έπ' ελάχιστον να δημιουργήση οιανδήποτε παρεξήγήσιν εις βάρος του, αφού το θέμα είναι ιστορικώς και εθνικώς τοιούτον, ώστε να επίβάλλη την κατ' έλευθέραν γνώμην και συνείδησιν έγκρισιν ή απόρριψιν των διαταγμάτων.

Κανείς από τους υπουργούς δεν διετύπωσε ούτε την παραμικράν επίφύλαξιν. Όλοι έμειναν σύμφωνοι. Ήτο στιγμή βαθείας συγκινήσεως των ανδρών που ανελάμβαναν την ιστορικήν ευθύνην της αποδύσεως της Ελλάδος εις αγώνα υπέρ των όλων.

Ο Μεταξάς επήρε από τα διατάγματα πρώτον το της γενικής επίστρατεύσεως και είπε:
— Θέτω προς ύπογραφήν τα διατάγματα ταύτα και υπογράφω πρώτος.
Έκαμε το σημείον του σταυρού, υπέγραψε και προσέθεσε:
— Ό Θεός σώζοι την Ελλάδα.

Υπεγραφησαν ακολούθως τα διατάγματα περί της επίστρατεύσεως τού κατά θάλασσαν στρατού, περί της κηρύξεως της επικρατείας εις κατάστασιν πολιορκίας, περί της θέσεως εις εμπόλεμον κατάστασιν της βασιλικής αεροπορίας, και τέλος τα διατάγματα περί της αναλήψεως της γενικής αρχηγίας των ενόπλων δυνάμεων υπό του βασιλέως Γεωργίου, και περί της αναθέσεως της αρχηγίας του κατά ξηράν στρατού εις τον αντιστράτηγον Αλέξανδρον Παπάγον.

Χαρακτηριστικές φωτογραφίες από την πρώτη μέρα του πολέμου. Με παντός είδους μεταφορικά μέσα οι Έλληνες προσέρχονται στα κέντρα επιστρατεύσεως των Αθηνών και των άλλων πόλεων της Ελλάδος, για να φορέσουν την στολή του στρατιώτη και να σταλούν όπου οι ανάγκες της Πατρίδος επέβαλλαν. Έκδηλα είναι στα πρόσωπά τους το χαμόγελο και η αισιοδοξία για την τελική έκβαση του Αγώνος!..

Ο συναγερμός του λαού

Ενώ το κράτος εδονείτο ολόκληρον από τον πυρετόν της αντιμετωπίσεως του εχθρικού αιφνιδιασμού από του βαθύτατου όρθρου της 28ης Οκτωβρίου, ο ελληνικός λαός μετ' ολίγας μόλις ώρας συμμετείχεν εις την ενέργειαν δια του διεγερθέντος εκ της ειδήσεως πολεμικού του πάθους. Αι Αθήναι αφυπνίσθησαν κατά την 6ην πρωινήν από τους κρωγμούς των σειρήνων της αντιαεροπορικής υπηρεσίας. Οι άνθρωποι εκοιμώντο ακόμη. Ανεπήδησαν από τα κρεββάτια των και ώρμησαν προς τα παράθυρα και τους εξώστας. Όλοι διησθάνθησαν περί τίνος επρόκειτο.

Άλλως τε η φήμη από την κατά την νύκτα επίσημον κίνησιν είχε φθάσει από του κέντρου εις τα άκρα της πόλεως: Πόλεμος με την Ίταλίαν. Κίνησις ζωηρά ήρχισε μετ' ολίγον εις τους δρόμους. Έτρεχαν προς τα κέντρα δια να μάθουν περισσότερα. Αι εφημερίδες που εκυκλοφόρησαν εκείνην την ώραν ανήγγειλαν λακωνικώς τα περί τελεσιγράφου, με την προσθήκην ότι κατά την 6ην πρωινήν τα ιταλικά στρατεύματα θα εκινούντο κατά της Ελλάδος. Η κυκλοφορία επυκνούτο ολοένα, ενώ έτοιχοκολλούντο τα διατάγματα τα σχετικά με την επίστράτευσιν. Ταυτοχρόνως αι ειδήσεις εκοινοποιούντο τηλεγραφικώς και δια του τηλεφώνου προς τας επαρχίας. Μετ' ολίγον ολόκληρος η χώρα ήτο επί ποδός.

Απο της 8ης πρωινής αι Αθήναι έγιναν η μεγάλη σκηνή της εκδηλώσεως του πανελληνίου εθνικού φρονήματος. Πυκναί ομάδες έσπευδαν εις τους δρόμους, εις τας πλατείας εσχηματίζοντο κύκλοι. Έκτακτοι εκδόσεις εφημερίδων ανέπτυσσαν τας περί τελεσιγράφου πρώτας ειδήσεις. Το ραδιόφωνον μετέδωσε μετ' ολίγον το ακόλουθον διάγγελμα του Μεταξά:

«Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν και μου ανεκοίνωσεν ότι η προς κατάληψιν αυτών κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν.

Απήντησα εις τον Ιταλόν πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ».


Τό διάγγελμα ηλέκτρισεν ακόμη περισσότερον τον κατεχόμενον από την ιερωτέραν συγκίνησιν και από αγανάκτησιν κατά του ύπουλου εχθρού κόσμον. Η κίνησις, ευνοούμενη από τον ήπιον φθινοπωρινόν καιρόν, ήρχισε ν' αφήνη μετ' ολίγον την βοήν της. Η άρνησις του Μεταξά να δεχθή την αμαχητεί εισβολήν των ιταλικών στρατευμάτων εις το ελληνικόν έδαφος έγινε μία λέξις: — ΟΧΙ

Το διάγγελμα του βασιλέως που μετεδόθη επίσης από του ραδιοφώνου είχεν ως εξής:

«Προς τον Έλληνικόν λαόν
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως σάς ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους όρους ηναγκάσθημεν να κατέλθωμεν εις πόλεμον κατά της Ιταλιας, επίβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Κατά την μεγάλην αυτήν στιγμήν είμαι βέβαιος ότι κάθε ¨Ελλην και κάθε Ελληνίς θα εκτελέσουν το καθήκον των μέχρι τέλους και θα φανούν αντάξιοι της ενδόξου ημών ιστορίας.
Με πίστιν εις τον Θεόν και εις τα πεπρωμένα της φυλής το ¨Εθνος, σύσσωμον και πειθαρχούν ως εις άνθρωπος, θα αγωνισθή, υπέρ βωμών και εστιών μέχρι της τελικής νίκης.
Εν τοις Ανακτόροις των Αθηνών, 28 Οκτωβριου 1940
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β».

Το «Μολών λαβε» έπειτα από τόσας χιλιάδας χρόνια, η απάντησις του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου προς τον Μωάμεθ «Την πόλιν ου δίδομέν σοι» και η διακήρυξις του Γερμανού Παλαιών Πατρών κατά την 25ην Μαρτίου του 1821 «Ελευθερία η Θάνατος» ανέζων υπό νέαν έκφρασιν μεταξύ των χιλιάδων των Αθηναίων των κυκλοφορούντων κατά τας πρωινάς ώρας της 28ης Οκτωβρίου εις τους δρόμους και τας πλατείας των Αθηνών.
--Όχι!
Η λέξις έπανελαμβάνετο ως σύνθημα όλων των 'Ελληνων και ως κοινόν αίσθημα και απέμεινεν ιστορική.
Κατά την 9.30' π.μ. επέδραμαν ιταλικά αεροπλάνα, τα οποία έρριψαν βόμβας κατά του Πειραιώς, αι οποίαι έπεσαν εις την θάλασσαν, υπερέπτησαν της πρωτευούσης και έβαλαν κατά του Τατοΐου, αλλ' άνευ αποτελέσματος. Εβομβάρδισαν όμως από μικρού ύψους τας Πάτρας με θύματα μεταξύ τού αμάχου πληθυσμού.
Κατά την μεσημβρίαν εκυκλοφόρησεν εις τας Αθήνας δι' εκτάκτων εκδόσεων το πρώτον ανακοινωθέν του Γενικού Έλληνικού στρατηγείου.

«Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από την 5ην π.μ. σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».

Κατά την εσπέραν εξεδόθη το δεύτερον ανακοινωθέν:

«Κατά την διάρκειαν της ημέρας ιταλικαί δυνάμεις ποικίλης ισχύος εξακολούθησαν προσβάλλουσαι ημετέρας δυνάμεις αμυνομένας σθεναρώς».

Ητο φανερόν εκ τούτου ότι διεξήγετο σκληρός αγών.
Η επίδοσις του ιταμού ιταλικού τελεσιγράφου και η άρνησις της Ελλάδος να υποκύψη εις την βίαν επροκάλεσεν εις ολόκληρον τον ελεύθερον πολιτισμένον κόσμον βαθείαν αίσθησιν. Συγκίνησις και θαυμασμός δια την Ελλάδα εξεδηλώθησαν παντού. Ο τύπος της Αγγλίας, της Αμερικής, της Αιγύπτου, της Τουρκίας αφιέρωσαν άρθρα εγκάρδια υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων. Η δε βρεταννική κυβέρνησις κατά την ιδίαν εκείνην ημέραν προέβη εις την δήλωσιν ότι αυτομάτως ηδύνατο να θεωρηθή ως αμεταβλήτως ισχύουσα η υποχρέωσις τής προς την Ελλάδα ενισχύσεως.

Οι επίσημοι των ελευθέρων χωρών εξεδήλωσαν τα αισθήματα των. Ο βασιλεύς της Αγγλίας Γεώργιος ΣΤ απέστειλε πλην τηλεγραφήματος προς τον βασιλέα της Ελλάδος Γεώργιον Β' και διάγγελμα προς τον έλληνικόν λαόν, εις το οποιον μεταξύ άλλων έλεγε: «Η υπόθεσίς σας είναι και ιδική μας ύπόθεσίς».

Ο δε Τσώρτσιλ απέστειλε τηλεγράφημα προς τον Μεταξάν εις τον οποίον κατέληγε:

«... Θα σας παράσχωμεν όλην την δυνατήν βοήθειαν μαχόμενοι εναντίον του κοινού έχθρού και θα μοιρασθώμεν την κοινήν νίκην».

---------------

ΔΙΟΝ. Α. ΚΟΚΚΙΝΟΥ της Ακαδημίας Αθηνών: «Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», Εκδόσεις «Μέλισσα».

πηγή