Το προσωπικό και ο σεφ, στο εστιατόριο που στεγάζεται στο 18ο όροφο ενός στρογγυλού ουρανοξύστη στη Βασιλική της Ελβετίας, ξέρουν καλά τη δουλειά τους. Σχεδόν κάθε δυο μήνες υποδέχονται μια περίεργη παρέα από μεσήλικες οικονομολόγους, οι οποίοι καθορίζουν την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, κυριολεκτικά, μεταξύ τυρού και αχλαδίου.

Οι κεντρικοί τραπεζίτες των μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη συζητούν εδώ την πορεία της κρίσης και λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή (και το θάνατο) δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Χωρίς την τήρηση πρακτικών και δίχως τους τύπους, που επιβάλλει το πρωτόκολλο σε τέτοιου είδους συνάντησης κορυφής, οι κεντρικοί τραπεζίτες μιλούν έξω από τα δόντια και πολλές φορές… τρίζουν τα δόντια όταν τυχαίνει να εκπροσωπούν αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα. Οι συνδαιτυμόνες εκπροσωπούν οικονομίες το ΑΕΠ των οπόιων ξεπερνά, αθροιστικά, τα 51 τρισεκατομμύρια δολάρια. Στην πραγματικότητα όμως καθορίζουν τη ρευστότητα για ολόκληρο τον πλανήτη.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι φιγούρες του Μπεν Μπερνάνκι, από την περίφημη FED των ΗΠΑ, του προέδρου της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, και του Μέρβιν Κινγκ, σημερινού διοικητή της κεντρικής τράπεζα της Αγγλίας. Όπως εξηγούσε πρόσφατα και η αμερικανική Wall Street Journal, οι τρεις ισχυρότεροι κεντρικοί τραπεζίτες είχαν συνηθίσει να τρώνε πολύ πιο ταπεινά γεύματα στην καντίνα του τμήματος οικονομικών του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Μασαχουσέτης (ΜΙΤ).

Γνωστό στους περισσότερους για τις τεχνολογικές του καινοτομίες το ΜΙΤ φιλοξενεί και το περίφημο κτίριο Ε52, απ’ όπου αποφοίτησαν ή δίδαξαν ορισμένοι από τους οικονομολόγους που σήμερα διαχειρίζονται την παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική. Ο Μπερνάνκι και ο Ντράγκι σπούδασαν στα ίδια έδρανα ενώ αργότερα ο επικεφαλής της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας μοιραζόταν το ίδιο γραφείο με τον Κινγκ.

Στην παρέα των «τριών μεγάλων» του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης είχε προστεθεί παλαιότερα και ο Αθανάσιος Ορφανίδης, ο οποίος αφού θήτευσε ως ανώτατος σύμβουλος της FED στις ΗΠΑ υπηρέτησε ως διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου από το 2007 έως το Μάιο του 2012.

Οι απόφοιτοι του ΜΙΤ σήμερα μπορούν με μια τους απόφαση μπορούν να βυθίσουν μικρές και ανυπεράσπιστες οικονομίες στην άβυσσο της ύφεσης ή να τις διασώσουν από βέβαιη καταστροφή. Και όπως φαίνεται τους τελευταίους μήνες «τα αγόρια του ΜΙΤ» ασχολήθηκαν ουκ ολίγες φορές και με την ελληνική οικονομία.

Αν και οι περισσότερες επαφές δεν καταγράφονται, γνωρίζουμε ότι το πρωινό της 18ης Ιουνίου ο Μπερνάνκι δέχθηκε ένα τηλεφώνημα στο σπίτι του από τον Μάριο Ντράγκι ενώ λίγο αργότερα στη γραμμή μπήκε και ο Κινγκ. Οι τρεις άνδρες συζήτησαν τις πιθανές επιπτώσεις από το αποτέλεσμα των ελληνικών εκλογών για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το τι αποφάσισαν, όμως, δεν ανακοινώθηκε ποτέ.

Οι «παρέες» γράφουν οικονομική ιστορία

Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία που μια «παρέα» οικονομολόγων από ένα συγκεκριμένο πανεπιστήμιο βρίσκεται στο πηδάλιο της παγκόσμιας οικονομίας. Το κυρίαρχο στις μέρες μας ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού έκανε τα πρώτα του δειλά βήματα, ήδη από τη δεκαετία του ’60, στα αμφιθέατρα του πανεπιστημίου του Σικάγου.

Καθηγητές, όπως ο Μίλτον Φρίντμαν, κήρυτταν το μίσος προς το δημόσιο τομέα και εξυμνούσαν τα προτερήματα της ελεύθερης αγοράς. Όπως εξηγούσε παλαιότερα η Ναόμι Κλάιν στο ντοκιμαντέρ Catastroica και στο βιβλίο της Το Δόγμα του Σοκ, οι θεωρίες τους θεωρούνταν μέχρι και τη δεκαετία του ‘70 τόσο αντιδημοκρατικές ώστε ακόμη και η Μάργκαρετ Θάτσερ δήλωνε ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να εφαρμοστούν στον Δυτικό κόσμο.

Έτσι προέκυψαν τα λεγόμενα «αγόρια του Σικάγο», μια ομάδα νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων από τη Χιλή, που συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα του στρατηγού Πινοσέτ όταν αυτός κατέλαβε με τα όπλα την εξουσία. «Την επόμενη ημέρα του πραξικοπήματος» εξηγούσε η Ναόμι Κλάιν «οι υπουργοί της δικτατορικής κυβέρνησης βρήκαν στα γραφεία του το λεγόμενο «τούβλο» – ένα πολυσέλιδο τόμο με τις νεοφιλελεύθερες συνταγές για την εξαφάνιση του κράτους πρόνοιας, που ετοίμαζαν για δεκαετίες οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο του Σικάγου».

Οι πανεπιστημιακές «παρέες» θα συνεχίσουν να γράφουν ιστορία και μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και το μαζικό ξεπούλημα της περιουσίας των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ. Αυτή τη φορά ήταν τα λεγόμενα «αγόρια του Χάρβαρντ», μεταξύ των οποίων και ο διάσημος οικονομολόγος Τζέφρι Σακς, που ανέλαβαν να εξηγήσουν στους νέους ολιγάρχες της Μόσχας πως να εκποιήσουν σε μερικά 24ωρα την περιουσία ενός ολόκληρου λαού. Με τη βοήθεια του Ανατόλι Τσουμπάις, του πρώτου αντιπροέδρου της κυβέρνησης Γιέλτσιν, οδήγησαν τη ρωσική κοινωνία στο χείλος της αβύσσου.

Η δραματική πτώση του προσδόκιμου ζωής, η αύξηση του AIDS και του αλκοολισμού ήταν οι πιο εμφανείς επιπτώσεις του καρκινώματος που δημιούργησαν οι νεοφιλελεύθερου ακαδημαϊκοί στη Ρωσία. Σε αντίθεση όμως με τους προκατόχους τους, από τη σχολή του Σικάγου, τα αγόρια του Χάρβαρντ υπέπεσαν σε ένα θανάσιμο ατόπημα για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Επέτρεψαν το πέρασμα της δημόσιας περιουσίας στα χέρια των νέων Ρώσων ολιγαρχών αφήνοντας τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές πολυεθνικές με άδεια χέρια. Ένα λάθος που οι διάδοχοί τους φρόντισαν να μην επαναληφθεί ποτέ.

Ο σοσιαλισμός των πλουσίων

Σε αντίθεση με τα αγόρια του Σικάγου και του Χάρβαρντ, που δίδαξαν και εφάρμοσαν τις πιο ακραίες μορφές του νεοφιλελευθερισμού, χωρίς κανένα κοινωνικό και δημοκρατικό έλεγχο, τα αγόρια του ΜΙΤ βρίσκονται αντιμέτωπα με μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα. Μετά την παρολίγον ολοκληρωτική κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008 οι κεντρικές τράπεζες των μεγαλύτερων οικονομικών κέντρων της Δύσης κλήθηκαν να συνδράμουν στη διάσωση ρίχνοντας στην αγορά τρισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ των Αμερικανών και Ευρωπαίων φορολογούμενων.

Πρόκειται, όπως έχει χαρακτηριστεί και στο παρελθόν για ένα «σοσιαλισμό των πλουσίων» στον οποίο το κράτος αποκτά κυρίαρχο ρόλο στην αναδιανομή του εισοδήματος – όχι όμως προς όφελος των πολλών αλλά τον λίγων. Και για να το κάνουν αυτό χρησιμοποιούν τα πιο ισχυρά όπλα και των δυο κόσμων.

Τα «αγόρια του ΜΙΤ» λοιπόν βρέθηκαν στην φαινομενικά παράδοξη θέση να πρέπει να χρησιμοποιήσουν το σύνολο των εργαλείων του κεϊνσιανού παρεμβατισμού για να σώσουν τη νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας. Η υποτιθέμενη «ανεξαρτησία» τους αποτελεί, για αρκετούς επικριτές του συστήματος, έναν απλό ευφημισμό με τον οποίο αποκρύπτεται το γεγονός ότι μια τόσο σημαντική θέση δεν υπόκειται σε κανενός είδους δημοκρατικό έλεγχο. Ίσως ποτέ άλλοτε η ελευθερία της αγοράς δεν χρειάστηκε τόση συγκαλλημένη κρατική βία για να λειτουργήσει.

Ένα πείραμα τα αποτελέσματα του οποίου μετριούνται ήδη σε αυξημένα κέρδη για τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του πλανήτη και τριτοκοσμικές συνθήκες διαβίωσης για ένα όλο και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Άρης Χατζηστεφάνου

Επίκαιρα Ιανουάριος 2013