Επικήδειος Λόγος για τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη
Του Πρωτοπρεσβυτέρου π. Γεωργίου Μεταλληνoύ

Ένας από τους μεγαλύτερους ορθόδοξους θεολόγους του 20ου αιώνα και ανακαινιστής της θεολογίας μας, με την επιστροφή της στην γνησιότητα της αγιοπατερικής παραδόσεως, ο Πρωτοπρεσβύτερος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, προπέμφθηκε από όλους μας, φίλους, συνεργάτες και μαθητές του, στην αιώνια και αληθινή Πατρίδα μας. (…)

Ο ίδιος ο εκλιπών έχει σημειώσει σε μία από τις σπάνιες αυτοπαρουσιάσεις του τα εξής:


«Οι γονείς μου ήσαν από την Ρωμαϊκή Καστρόπολιν της Αραβησσού της Καππαδοκίας, οπού γεννήθηκε  ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ Μαυρίκιος (582 - 602), ο οποίος διόρισε ως Πάπα της Ρώμης τον Άγιον Γρηγόριο τον Μέγα (590-604) και ο οποίος με την σειράν του διόρισε ως πρώτον αρχιεπίσκοπο του Καντέρπουρι τον Αυγουστίνο (597-604). Γεννήθηκα εις τον Πειραιά, τας 2.3.1927. Έφυγα από την Ελλάδα και μετανάστευσα  στην Αμερική, στις 15 Μαΐου 1927 (σε  ηλικία 72 ήμερων), με τους γονείς μου και μεγάλωσα εις την πόλιν της Νέας Υόρκης  στο Μανχάταν  στην 46ην οδόν μεταξύ της 2ας και της 3ης Λεωφόρου.

Είμαι απόφοιτος του Ελληνικού Κολεγίου Μπρούκλαϊν, Μασαχουσέτης, της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Γέηλ, Διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (School of Arts and Sciences). Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου στην Θεσσαλονίκη  και  Επισκέπτης  Καθηγητής  της Θεολογικής  Σχολής  του Αγίου  Ιωάννου  Δαμασκηνού  του  Πανεπιστημίου  Μπαλαμάντ, του Λιβάνου από το 1970.»

Θα προσθέσουμε σ' αυτά ότι σπούδασε ακόμη στο Ρωσικό Σεμινάριο του Αγίου Βλαδίμηρου της Νέας Υόρκης, στο επίσης Ρωσικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι και στο Μόναχο της Γερμανίας. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος το 1951 και έκτοτε διακόνησε ως εφημέριος σε διάφορες ενορίες των ΗΠΑ. Μεταξύ των ετών 1958 και 1965 υπηρέτησε ως καθηγητής στην Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, παραιτήθηκε όμως το 1965, διαμαρτυρόμενος δια την απομάκρυνση του π. Γεωργίου Φλορόφσκι από την Σχολή.

Η εκλογή του για την Έδρα της Δογματικής στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έγινε στις 12 Ιουνίου 1968, αλλά δεν διωρίζετο, διότι κατηγορείτο ως «κομμουνιστής»! Τελικά ο διορισμός του έγινε το 1970. Το 1984, δια προσωπικούς λόγους παραιτήθη με πλήρη σύνταξη, αλλά δεν εθεωρήθη καλό να του απονεμηθεί ο τίτλος του Ομότιμου, κάτι που έρχεται να αποκαλύψει και τις δυσλειτουργίες της θεολογικής συντροφιάς μας.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Έχει συγγράψει πλήθος μελετών, πολλές από τις όποιες είναι ακόμη ανέκδοτες και πρέπει να συνεκδοθούν εις σειράν τόμων. Τα κατάλοιπά του είναι ανάγκη να ασφαλισθούν διότι έχουν πολλά να προσφέρουν και αποκαλύψουν. Η διδακτορική του διατριβή περί του Προπατορικού Αμαρτήματος κυριολεκτικά επαναστατική, άνοιξε νέους δρόμους στη θεολογία μας, ακολούθησαν δε τα βιβλία του για την Ρωμιοσύνη, που είχαν την ίδια σημασία, για τον χώρο της Ιστορίας. Και των δύο αυτών χώρων, την έρευνα και κατανόηση, ανανέωσε ο π. Ιωάννης.

Το έργο και η προσφορά του στην επιστήμη έχουν διερευνηθεί συστηματικά στη διδακτορική διατριβή του Andrew Sopko, Prophet of Roman Orthodoxy – The Theology of John Romanides Canada 1998.

Εξ ίσου όμως μεγάλη υπήρξε η συμβολή και η προσφορά του στην Εκκλησία μας με την συμμετοχή του στους Θεολογικούς Διάλογους με Ετερόδοξους, ιδιαίτερα με τον Αγγλικανισμό, αλλά και αλλόδοξους (Ιουδαϊσμό και Ισλάμ). Το γεγονός δε, ότι μητρική του γλώσσα ήταν η αμερικανική (αγγλική), του εξασφάλιζε την άνεση που χρειαζόταν, για να αναπτύσσει με κάθε ακρίβεια τις θέσεις της Εκκλησίας μας. Στο Διάλογο με την Παγκόσμια Λουθηρανική Ομοσπονδία (1978 κ.ε.) είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω βαθύτερα, να συνδεθώ μαζί του με ισχυρά φιλία και το κυριότερο δι' εμέ, να γίνω πραγματικά μαθητής του, πέρα από την πολυετή και συνεχή μελέτη των έργων του. Στους Διάλογους αυτούς εφαίνετο η ευρεία γνώση του στην πατερική παράδοση, αλλά και των παραχαράξεών της, στην Ανατολή και τη Δύση, κατ' εξοχήν δε η γνώση της Θεολογίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ακρογωνιαίου λίθου της ορθοδόξου παραδόσεως

Ο π. Ιωάννης υποστήριζε την σχέση θεολογίας και αγιοπνευματικής εμπειρίας και τους σταθμούς της πνευματικής πορείας των Αγίων: κάθαρσις - φωτισμός - θέωσις, ως προϋπόθεση των Οικουμενικών Συνόδων και της αυθεντικής αποδοχής των, κάτι που έχει χαθεί στη Δύση, αλλά και στη δυτικίζουσα δική μας θεολογική σκέψη. Η στροφή αυτή στην πατερικότητα, ως εκκλησιαστική γνησιότητα, συνέχισε και συνεπλήρωσε την ανάλογη κίνηση του π. Γεωργίου Φλορόφσκι, την πορεία του οποίου ακολούθησε στον οικουμενικό Διάλογο, θεωρούμενος και αυτός συχνά ενοχλητικός και όχι εύκολος συνομιλητής. Κάποτε θα γράφουν αυτά όλα, για να φανεί η υπεροχικότητα του εκλιπόντος, αλλά και η αληθινή συμβολή του στην διεθνή και οικουμενική παρουσία της Ορθοδοξίας, έστω και αν συχνά έμενε μόνος...

Romanity.org

ΕΠΟΧΗ ΠΡΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΡΩΜΑΝΙΔΗ

Θεωρώντας το θεολογικό, διδακτικό, συγγραφικό, και αγωνιστικό του έργο, αναγκαζόμεθα εκ των πραγμάτων να κάνουμε λόγο για εποχή προ και μετά τον π. Ρωμανίδη. Διότι έφερε αληθινή τομή και ρήξη με το σχολαστικό παρελθόν μας, που λειτουργούσε ως Βαβυλώνιος αιχμαλωσία στην θεολογία μας.

Η διατριβή του σφράγισε αποφασιστικά αυτή την αναγεννητική πορεία, σε σημείο, που και αυτοί οι για διαφόρους λόγους επικριτές ή ιδεολογικά αντίπαλοι του να προδίδουν στα γραπτά τους την επιρροή του π. Ιωάννου στη θεολογική τους σκέψη. Συγκεκριμένα, ο π. Ιωάννης:

α) Επανέφερε στον ακαδημαϊκό θεολογικό χώρο την προτεραιότητα της πατερικής εμπειρικής θεολογήσεως, παραμερίζοντας τον διανοητικό - στοχαστικό - μεταφυσικό τρόπο θεολογήσεως,

β) Συνέδεσε την ακαδημαϊκή θεολογία με την λατρεία και την φιλοκαλική παράδοση, καταδεικνύοντας την αλληλοπεριχώρηση θεολογίας και πνευματικής ζωής και τον ποιμαντικό - θεραπευτικό χαρακτήρα της δογματικής θεολογίας.

γ) Διείδε και υιοθέτησε στη θεολογική μέθοδο τον στενό σύνδεσμο δόγματος και ιστορίας και γι' αυτό μπόρεσε να κατανοήσει όσο λίγοι την αλλοτρίωση και πτώση της θεολογίας στη Δυτική Ευρώπη, που επήλθε με την φραγκική κατάκτηση και επιβολή. Η καλή γνώση της ιστορίας, εξ αλλού, Φραγκοσύνης και Ρωμιοσύνης (προοριζόταν για καθηγητής της Ιστορίας στο Γέηλ) τον βοήθησε να διαπιστώσει και αναλύσει τη διαμετρική διαφορά Φράγκικου και Ρωμαίικου πολιτισμού, εισάγοντας ρωμαίικα κλειδιά στη διερεύνηση της ιστορίας και του πολιτισμού μας.

δ) Βοήθησε, έτσι, την πληρέστερη έρευνα και του Ελληνισμού, έξω από τις κατασκευασμένες δυτικές θέσεις, με την ορθή - ως απόλυτα τεκμηριωμένη - χρήση των ιστορικών μας ονομάτων, της σημασίας και δυναμικής τους στην Ιστορική μας πορεία.

ΟΙ ΕΤΕΡΟΔΟΞΟΙ

Είναι γεγονός, ότι οι ετερόδοξοι ανεγνώριζαν περισσότερο από μας την προσωπικότητα του π. Ιωάννου και τη σημασία του για την Ορθοδοξία Εθεωρείτο ο καλύτερος ορθόδοξος ερευνητής του ιερού Αυγουστίνου, που βοηθούσε και τη δυτική θεολογία στην κατανόηση του, χαρακτηρίσθηκε δε «ο μεγαλύτερος σίγουρα των εν ζωή Ορθοδόξων θεολόγων, του οποίου τα συγγράμματα αποτελούν κριτική μελέτη του έργου του Αυγουστίνου υπό το φως της πατερικής Θεολογίας». Πρέπει δε να λεχθεί, ότι στον π. Ιωάννη οφείλεται η σπουδαία επισήμανση, ότι η διδασκαλία του Βαρλαάμ του Καλαβρού, για τις θεοπτικές εμπειρίες των προφητών ως «φαινομένων φυσικών, γινομένων και απογινομένων» ανάγεται στο Περί Τριάδος έργο του ι. Αυγουστίνου.

Σεβαστέ και αγαπημένε π. Ιωάννη, οι φίλοι, συνεργάτες και συνόμιλοί σου, σου εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας, για όσα με την χάρη του Θεού μας έδωσες. Οι χιλιάδες των αμέσων η έμμεσων μαθητών σου επίσης. Κρατούμε την θεολογική παρακαταθήκη σου ως βακτηρία στο σκοτάδι, που εξαπλώνει παντού ο υπολογισμός, η αγνοία, η αδιαφορία και το συμφέρον. Μας συνέδεσες με την πατερικότητα στο χώρο της ακαδημαϊκής θεολογίας, παραπέμποντας συνεχώς στη λατρεία και την άσκηση, όπου καλλιεργείται η αληθινή θεολογία. Σε ευχαριστούμε!

ΕΠΙΚΗΔΕΙΟΣ ΛΟΓΟΣ για τον π. ΙΩΑΝΝΗ ΡΩΜΑΝΙΔΗ
Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου k. Ιεροθέου

Στήν παρούσα εξόδιο ακολουθία εκπροσωπώ τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλο, ο οποίος, παρά την επιθυμία του, δεν κατέστη δυνατόν να παρευρίσκεται ανάμεσά μας, και μεταφέρω τις ευχές του για την ανάπαυση της ψυχής του αειμνήστου π. Ιωάννη Ρωμανίδη, ο οποίος προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στην Εκκλησία της Ελλάδος με την συμμετοχή του σε διορθοδόξους και διαχριστιανικούς διαλόγους και συναντήσεις.

Συγχρόνως παρευρίσκομαι και ως Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, διότι τα τελευταία χρόνια ο αείμνηστος π. Ιωάννης είχε λάβει απολυτήριο από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, όπου υπηρετούσε, και συγκαταλεγόταν στο ιερατικό δυναμικό της Ιεράς Μητροπόλεώς μου.

Μέ τις δύο αυτές ιδιότητες αισθάνομαι πολύ έντονα το βαρύτατο έργο να αποχαιρετήσω κατά την εξόδιο ακολουθία τον αείμνηστο Καθηγητή των Θεολογικών Σχολών, δάσκαλο της πνευματικής ζωής, εκφραστή της ορθοδόξου ησυχαστικής παραδόσεως, αγαπητό μου Κληρικό, πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη. Όμως θα κάνω κουράγιο να ολοκληρώσω τον αποχαιρετισμό μου.

Ο αείμνηστος πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης δεν ήταν συνηθισμένη προσωπικότητα. Συνάδελφοί του θα σκιαγραφήσουν το συγγραφικό και διδασκαλικό του έργο. Όμως εκείνο που μπορώ να υπογραμμίσω είναι ότι ήταν σοβαρός ερευνητής και επιστήμων, γνώστης και διδάσκαλος της Ορθοδόξου Παραδόσεως, που συνετέλεσε πολύ στην αναγέννηση των θεολογικών γραμμάτων, αλλά κυρίως και προπαντός ήταν ευαίσθητος άνθρωπος. Είχε αφιερωθή ψυχή τε και σώματι στο βάθος της Ρωμηοσύνης, που γι’ αυτόν ήταν η ουσία της γνησίας πνευματικότητος που απαλλάσσει τον άνθρωπο από την φιλαυτία, την ευδαιμονία και τις εκδηλώσεις του πεπτωκότος ανθρώπου.

Πραγματοποίησε ένα μεγάλο εκκλησιαστικό, θεολογικό και εθνικό έργο. Εκπροσώπησε την Ορθόδοξη Θεολογία στην Αμερική, στις Θεολογικές Σχολές στον Λίβανο, την Δαμασκό, την Ευρώπη, σε Συνέδρια, σε Διαλόγους, ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος, σε αίθουσες κλπ. Όλοι άκουγαν έναν πρωτότυπο και συγχρόνως παραδοσιακό θεολόγο. Ελπίζω το μεγάλο του έργο, το οποίο παραγνωριζόταν από μερικούς όσο ζούσε, να εκτιμηθή τώρα μετά την κοίμησή του.
Θά ήθελα αυτήν την στιγμή να υπογραμμίσω δύο σημεία τα οποία κατά την γνώμη μου είναι ενδιαφέροντα.

Τό πρώτο είναι μιά επιστολή που απέστειλε το έτος 1958, πρίν 43 χρόνια, νεαρός τότε θεολόγος, στον μοναχό π. Θεόκλητο Διονυσιάτη, στην οποία μεταξύ των άλλων του έγραφε:
«Λυπούμαι πολύ που δεν θα εορτάσωμεν εφέτος το Πάσχα μαζί. Ο νούς μου ευρίσκεται πάντοτε εις το Άγιον Όρος και με κάθε ευκαιρίαν προσπαθώ να διαφωτίσω τούς γνωστούς μου περί αυτού... Θά ήθελα πολύ να αλληλογραφώμεν. Νομίζω ότι θα λυπηθή ο διάβολος που δεν μάς αρέσει ο χριστιανισμός που προωθεί, αλλά τί να γίνη; Δέν ημπορεί κανείς να αρέση εις αυτόν όταν θέλη να αρέση εις τον Θεόν».

Καί ο π. Θεόκλητος Διονυσιάτης, σχολιάζοντας την επιστολή του αυτή έγραψε: «Ο καλός μου φίλος και ευλαβέστατος Πρεσβύτερος Ι. Ρωμανίδης, δεν είναι θεολόγος της σειράς. Τήν Ορθοδοξίαν την έμαθε σε δύο-τρία Πανεπιστήμια και με την βοήθειαν της ασκήσεως που φωτίζει την ψυχήν. Κάτοχος 4 γλωσσών με βαθυτάτην επιστημονικήν αρτίωσιν... Είναι κυριολεκτικώς καλόγηρος, τρεφόμενος από τούς αγίους Πατέρας και με την αγίαν λειτουργικήν ζωήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υμνών τον Θεόν "επτάκις της ημέρας"» (Αθωνικά Άνθη).

Ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, εκπονώντας την διδακτορική του διατριβή, ήλθε σε επαφή με μοναχούς που ζούσαν την νοερά προσευχή και μάθαινε τα μυστικά της, την σχέση του νοός με την καρδιά. Επισκεπτόταν το Άγιον Όρος, και απέκτησε την βεβαιότητα των θεμελίων της πνευματικής ζωής, γι’ αυτό και στα κείμενά του μιλούσε συνεχώς για τα κλειδιά της Ορθοδόξου Παραδόσεως που είναι η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωση. Τό βιβλίο της δογματικής του είναι πρότυπο ορθοδόξου θεολογίας, ώστε ένας αγιορείτης να πή ότι είναι το καλύτερο εγχειρίδιο ορθοδόξου δογματικής, επειδή συνέδεε την θεολογία με την ορθόδοξη ησυχία.

Τό δεύτερο σημείο που θα ήθελα να υπογραμμίσω είναι τα όσα έχει γράψει στην διδακτορική του διατριβή περί του θανάτου. Ο θάνατος είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας και η υπέρβαση του θανάτου γίνεται με την εν Χριστώ αναγέννηση του ανθρώπου.

Γράφει χαρακτηριστικά:

«Επειδή οι Έλληνες Πατέρες ανέκαθεν εδίδασκον ότι ο Θεός δεν εποίησεν τον θάνατον, συνέδεον δέ στενώς τάς εννοίας θάνατος, σατανάς και αμαρτία, η ευσέβεια της Ορθοδοξίας είχε πάντοτε ηρωϊκόν και αγωνιστικόν χαρακτήρα, επομένη τοίς ίχνεσιν των Μαρτύρων και Ομολογητών, παρά τοίς οποίοις ο φόβος και η οπισθοχώρησις πρό του θανάτου εσήμαινεν πτώσιν εις χείρας του σατανά και αποκοπήν από της πίστεως. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί αείποτε προσεπάθησαν να καταπατήσουν το κέντρον του θανάτου και να αποκτήσουν την αμέριμνον ελευθερίαν. Χαρακτηριστικόν της Ελληνικής Πατερικής Παραδόσεως είναι ο συνεχής αγών κατά της τυραννίδος του θανάτου, του διαβόλου και της αμαρτίας διά της εν Χριστώ ζωής της ανιδιοτελούς αγάπης» (Προπατορικόν αμάρτημα, σελ. 158).

Αυτά δίδασκε ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Καί έτσι έζησε, ιδιαιτέρως τον τελευταίο καιρό που τον πλησίασα περισσότερο. Τόν επισκέφθηκα πρίν λίγους μήνες στην εντατική του Νοσοκομείου, που έπασχε από σοβαρό καρδιακό πρόβλημα και ήταν ήρεμος, διακατεχόταν από την αφοβία του θανάτου. Τό μόνο που τον απασχολούσε ήταν η θεολογική και εκκλησιαστική ζωή στον τόπο μας. Τόν επισκέφθηκα στο μικρό και απέριττο σπιτάκι του. Είχε απομακρυνθή τελείως από την όλην εκκλησιαστική δραστηριότητα και ζούσε ήρεμα, ήσυχα, όπως ακριβώς άρχισε την θεολογική του ζωή. Τό μόνο που έκανε ήταν να γράφη διάφορα κείμενα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και να τα βάζη στην ιστοσελίδα του (Romanity.org).

Τά βράδυα ξυπνούσε, άναβε τα κεράκια σε ένα μικρό μανουάλι και προσευχόταν με το κομποσχοίνι. Ένας μεγάλος θεολόγος από ακαδημαϊκής πλευράς που προσευχόταν ως μοναχός. Ο τρόπος αυτός της ζωής του μού θύμιζε λίγο τον κοσμοκαλόγερο Παπαδιαμάντη. Απέφευγε συστηματικά την δημοσιότητα και ζούσε απλά, ταπεινά, ησυχαστικά!

Προσεύχομαι στον Θεό να τον αναπαύση για τούς κόπους που κατέβαλε να μεταδώση την Ορθοδοξία και να ζήση τα μυστικά της. Δέν είναι δυνατόν ο Θεός να παρίδη πρόσωπα σάν τον αείμνηστο π. Ιωάννη, που φλεγόταν μέχρι τέλους της ζωής του από τον ζήλο και την αγάπη για την ορθόδοξη ησυχαστική θεολογία και παράδοση.

Εύχομαι ο Θεός να παρηγορή τούς συγγενείς του κατά σάρκα (την αδελφή του, τις θυγατέρες του, τον ανηψιό του κ.ά.) και τούς συγγενείς του από πλευράς θεολογίας. Γιατί ο αείμνηστος είχε πολλούς οικείους εν τή πίστει.

Σεβαστέ π. Ιωάννη,
Τόν τελευταίο καιρό εξέφραζες το παράπονο ότι ο κόπος σου πήγε χαμένος, επειδή έβλεπες τα πράγματα να εξελίσσονται έξω από τα κριτήρια της Ορθοδόξου Πατερικής Παραδόσεως που δίδασκες. Όμως τώρα θα γνωρίζης πολύ καλύτερα ότι η δύναμη της πίστεως και ο αυθεντικός θεολογικός λόγος είναι ισχυρότερος από τα πυρηνικά και χημικά όπλα και ότι ο σπόρος της αυθεντικής διδασκαλίας σου θα καρπίση. Τό υποσχόμαστε και εμείς οι μαθητές σου, Επίσκοποι και Κληρικοί, λαϊκοί και μοναχοί, όλος ο λαός του Θεού.

Σέ αποχαιρετούμε στην πορεία σου από τον κτιστό ναό στον άκτιστο ναό, από την χειροποίητη σκηνή, στην αχειροποίητη σκηνή, όπως σού άρεσε να λέγης, με την ελπίδα της αναστάσεως και της εκ νέου συναντήσεώς μας.

πηγή