Ήταν Τετάρτη 08-12-2010, στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης

Οι Τραπεζούντιοι Αντέμ Εκίζ και Απόλας Λέρμι, και οι Νίκος Μιχαηλίδης, Φίλιππος Κεσσαπίδης, Μιχάλης Σιώπης που μεγάλωσαν στη ίδια γειτονιά, έβαλαν την υπογραφή τους σε μια καινοτομία,

εγκαθιδρύοντας την «αδελφοσύνη» της λύρας στη συναυλία «Μελωδίες της Μαύρης Θάλασσας

από την Τραπεζούντα και τη Θεσσαλονίκη στην Κωνσταντινούπολη».

Αυτή την περίοδο ο Τραπεζούντιος Αντέμ Εκίζ (30) είναι από τους πιο αγαπητούς καλλιτέχνες στη Θεσσαλονίκη. Πολλές ελληνικές οικογένειες τον προσκαλούν στα σπίτια τους σε γλέντια και εκδηλώσεις και συμμετέχουν ολόψυχα τραγουδώντας στα ποντιακά μαζί του, τραγούδια τους στίχους και την μουσική των οποίων γράφει ο ίδιος! Ο Αντέμ έγινε αφορμή να πραγματοποιηθεί την περασμένη Τετάρτη και για πρώτη φορά στην ιστορία των δύο χωρών μια πρωτότυπη εκδήλωση.

Ο φίλος του Απόλας Λέρμι (και αυτός Τραπεζούντιος), και οι Νίκος Μιχαηλίδης (34), Φίλιππος Κεσσαπίδης (38) και Μιχάλης Σιώπης (25) που μεγάλωσαν στην ίδια γειτονιά στη Θεσσαλονίκη, συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, έδωσαν μία συναυλία με τίτλο «Μελωδίες της Μαύρης Θάλασσας από την Τραπεζούντα και τη Θεσσαλονίκη στην Κωνσταντινούπολη» και ενθουσίασαν το κοινό με τις λύρες τους. Σε μια περίοδο όπου η φασαρία στη χώρα μας για το σε ποιόν ανήκει η λύρα δεν λέει να τελειώσει, η επιλογή των παιδιών υπέρ της αδελφοσύνης μέσω της λύρας εισέπραξε πολλά χειροκροτήματα. Στην πραγματικότητα η φιλία και συνεργασία του Αντέμ Εκίζ με τους Θεσσαλονικείς μουσικούς ξεκίνησε πριν από 10 χρόνια. Η Τουλάϊ Οζκιούλ, εκ των διοργανωτών, δηλώνει πως οι συναυλίες θα συνεχιστούν.

Η οικογένεια του Νίκου Μιχαηλίδη ζει στη Θεσσαλονίκη ενώ οι πρόγονοί του έζησαν στην Πάφρα και στη Σεβάστεια. Ο Νίκος από τα παιδικά του χρόνια παίζει λύρα. Το 1994 έρχεται για πρώτη φορά στην Τουρκία. Περιοδεύει από τη Σινώπη μέχρι τη Ριζούντα. Γνωρίζεται με τους Ρωμιούς που ζουν σε αυτά τα μέρη, παίζει λύρα για αυτούς και ακούει τον δικό τους τρόπο παιξίματος.

Ο νεαρός καλλιτέχνης που εκείνη την περίοδο ακόμα σπούδαζε πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα, από το 2006 κάνει διδακτορικό στον τομέα της πολιτισμικής ανθρωπολογίας στο φημισμένο πανεπιστήμιο Πρίνστον των ΗΠΑ. Το θέμα της διατριβής του είναι η σχέση μουσικής και αίσθησης του ανήκειν.

Ερευνά τους τρόπους και τις διαδικασίες μέσω των οποίων η μουσική μετατρέπεται σε σύμβολο που φέρνει κοντά τα ανθρώπινα όντα και συμβάλλει στη δημιουργία ανθρώπινων κοινοτήτων/συνόλων.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο ολοκλήρωσε την επιτόπια έρευνά του στην Τραπεζούντα. Μιλάει πολύ καλά τουρκικά τα οποία έμαθε πηγαίνοντας στο εκπαιδευτικό κέντρο TOMER όταν ήρθε το 2000 στην Κωνσταντινούπολη για να κάνει μεταπτυχιακά στις πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο του Βοσπόρου. Παράλληλα με τις σπουδές του παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα σε άτομα που ασχολούνται με το εμπόριο και σε φοιτητές που ενδιαφέρονται να μάθουν τουρκικά.

Βέβαια οι λάτρεις της λύρας στην Τουρκία γνωρίζουν πολύ καλά το Νίκο Μιχαηλίδη γιατί το 2000 ήταν αυτός που ηχογράφησε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας μας το πρώτο άλμπουμ με ποντιακά τραγούδια που έφερε τον τίτλο Χορόν και Τραγωδία.

Όμως επειδή το άλπμουμ ήταν στα ποντιακά προκάλεσε αντιδράσεις ορισμένων ακραίων κύκλων οι οποίοι προσπάθησαν να περιορίσουν την κυκλοφορία του και πέτυχαν να κατασχεθεί και να απαγορευθεί άτυπα η κυκλοφορία του από μουσικά καταστήματα στην Τραπεζούντα.

Ο ίδιος λέει για τις πρωτόγνωρες εμπειρίες του: «Εξεπλάγην όταν γνωρίστηκα με ανθρώπους που παίζουν λύρα στην Κωνσταντινούπολη. Αρχίσαμε να παίζουμε μουσική μαζί. Έτσι μέσα από αυτές τις εμπειρίες πρόεκυψε το πρώτο άλμπουμ με ποντιακά τραγούδια στην Τουρκία. Βέβαια εκείνη την περίοδο δεν γνώριζα και δεν μπορούσα να κατανοήσω τις ιδιαίτερες πολιτικές δυναμικές της χώρας.

Άρχισαν να έρχονται και οι πρώτες αντιδράσεις του τύπου «Γιατί ποντιακά τραγούδια με τη δική μας λύρα?». Ο Νίκος καταλήγει λέγοντας πως «ήταν μια μουσική παραγωγή γεμάτη συναισθηματισμό και συγκίνηση για εμένα που πήγαζε από την αγάπη μου για τον πολιτισμό μας».

Όμως παρά τις αντιδράσεις το άλμπουμ αυτό κατάφερε να δημιουργήσει μιαν ατμόσφαιρα συν-αίσθησης και συνέργειας διαμορφώνοντας ένα σημαντικό ακροατήριο ενώ παράλληλα έφερε τους νεαρούς μουσικούς των δύο χωρών πιο κοντά.

Ο Νίκος Μιχαηλίδης έχει δύο προσωπικά άλμπουμ που κυκλοφόρησαν σε Τουρκία, Ελλαδα και Καναδά. Το 2004 μαζί με τον Αντέμ Εκίζ και τον Φίλιππο Κεσσαπίδη κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα το άλμπουμ Ρωμαίϊκα Τραγωδίας με τραγούδια στα ποντιακά.

Πριν από λίγους μήνες ανέλαβε και ολοκλήρωσε την παραγωγή ενός νέου άλμπουμ με τίτλο Ασην Τραπεζούνταν σην Θεσσαλονίκην στο οποίο παίζει λύρα ο Φίλιππος Κεσσαπίδης και τραγουδά ο Αντέμ Εκίζ. Σκέφτονται σύντομα να κυκλοφορήσουν αυτό το άλμπουμ και στη χώρα μας.

Ρωτήσαμε τον Αντέμ πώς έμαθε τα ποντιακά. Λέει ότι από την παιδική του ηλικία θυμάται πως η γλώσσα αυτή ομιλείται, μαζί με τα Τουρκικά, στην περιοχή του Μπέσκιοϊ (Πενταχώρι) Σουρμένων, το οποίο είναι ένας δήμος που προέκυψε από την συνένωση πέντε κοινοτήτων. Ο ίδιος μεγάλωσε με τον ήχο της λύρας, επειδή τα τρία μεγαλύτερα αδέλφια του έπαιζαν λύρα.

Από νεαρή ηλικία κατέγραψε κάποια τοπικά ποντιακά τραγούδια, ενώ ζώντας στα παρχάρια κατάφερε να γράψει και μερικά δικά του. Εδώ και τρεις μήνες εμφανίζεται στη μουσική σκηνή "Αυλαία" στη Θεσσαλονίκη. Ο Αντέμ δηλώνει: «Γενικά δεν εμφανίζομαι σε τέτοιους χώρους. Το τελευταίο διάστημα αρχίσαμε να το σκεφτόμαστε κατόπιν και σχετικού αιτήματος αλλά και με την παρότρυνση πολλών φίλων. Συνήθως εμφανίζομαι σε συναυλίες και σε ιδιωτικές εκδηλώσεις» Ο Αντέμ Εκίζ, ο οποίος έβγαλε τρία άλμπουμ, γνώρισε το Φίλιππο Κεσσαπίδη το 2003. Ο Κεσσαπίδης αν και σπούδασε μουσική στο ωδείο, επαγγελματικά ασχολείται με την ηλεκτρολογία. Αλλά η μουσική για αυτόν δεν είναι απλώς χόμπι αλλά ασχολείται με αυτή με επαγγελματική συνείδηση. Έχει και αυτός τρία άλμπουμ. Όσο για το Μιχάλη Σιώπη, που από μικρή ηλικία ασχολήθηκε και έμαθε μουσική σε διάφορες μουσικές σχολές, συνοδεύει την ομάδα παίζοντας κλαρίνο.

Οι νέοι λυράρηδες σκέφτονται να δημιουργήσουν μία «μουσική ομάδα λύρας» με το όνομα "Αργατεία" η οποία θα απαρτίζεται από 10-15 Θεσσαλονικείς και Τραπεζούντιους μουσικούς. Την πρόσφατη συναυλία τους την βλέπουν ως το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Υπάρχουν δύο όργανα από τα οποία οι μαυροθαλασσίτες της χώρας μας δεν παραιτούνται, το ένα είναι το αγγείο και το άλλο η λύρα. Όμως το αγγείο δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το επίπεδο του οργάνου που απλώς κάνει αυτούς που επισκέπτονται τα θερινά οροπέδια (παρχάρια) να χορεύουν, έμεινε τοπικά περιορισμένο.

Μέχρι πρόσφατα και η λύρα στη χώρα μας δεν είχε καταφέρει να ξεφύγει από κάποιες βασικές κλισέ κωμικές κατηγοριοποιήσεις τύπου Τεμέλ (η αντίστοιχη κωμική φιγούρα του Γιωρίκα στη σημερινή μαύρη θάλασσα) ενώ είχε στιγματιστεί ως το όργανο που απλώς βγάζει ενοχλητικούς ήχους «ντίβριμ ντίβριμ» που κανείς εκτός των μαυροθαλασσιτών δεν καταλάβαινε.

Χάρη στους νέους ανθρώπους σαν τον Τραπεζούντιο Αντέμ Εκίζ και τους άλλους Έλληνες καλλιτέχνες η λύρα εισέρχεται πλέον σε μια διαφορετική διάσταση. Μακάρι στο μέλλον να αλλάξει και η τύχη του αγγείου.

Aslında Adem Ekiz ve Selanikli arkadaşlarının birlikteliği 10 yıl öncesine dayanıyor. Nikos Mihailidis'in ailesi Selanik'te, akrabaları Bafra ve Sivas'ta yaşamış. Çocukluğundan bu yana kemençe çalıyor. 1994 yılında ilk kez Türkiye'ye geliyor. Sinop'tan Rize'ye kadar dolaşıyor. Oralarda yaşayan Rumlarla tanışıyor, onlara kemençe çalıyor, kemençelerini dinliyor. Atina'da siyaset bilimi okuyan genç sanatçı 2006'dan bu yana Amerika Princeton Üniversitesi'nde kültürel antropoloji dalında doktora yapıyor. Tez konusu, 'Müzik ve aidiyet duygusu.' Müziğin insanları nasıl bir araya getirdiğini araştırıyor. Saha araştırmasını eylül ayında Trabzon'da tamamlamış. Türkçeyi çok iyi konuşuyor. 2000 yılında Boğaziçi Üniversitesi siyaset biliminde yüksek lisans yapmaya geldiğinde TÖMER'e giderek öğrenmiş. Memleketinde Türkçe öğrenmek isteyen öğrencilere, ticaretle uğraşanlara özel ders veriyor.

Kemençe meraklıları aslında Mihailidis'i yakında tanır. Ülkemizdeki ilk Rumca türküler albümü "Horon ke Trağodiya/Horon ve Türkü"yü 2000 yılında o çıkarmış. Ancak albüm tepki gördüğü için pek duyulmamış. "İstanbul'da kemençe çalan insanlarla tanışınca çok şaşırdım. Beraber müzik yapmaya başladık. Türkiye'deki ilk Rumca türküler albümü böyle çıktı. Tabii siyasi dinamikleri o dönemde pek bilmiyordum. 'Kemençemize de el koydular, neden Rumca türküler?' diye tepkiler geldi. Tamamen kültürümüze olan sevgiden kaynaklanan duygusal bir albümdü." diyor.

Ama yine de o albüm bir empati oluşturmuş ki, iki ülkenin genç müzisyenleri birbirlerinden kopamamış. Mihailidis'in iki albümü var. Diğeri Yunanistan ve Kanada'da çıkmış. Filipos Kesapidis'le 2004'te Rumca türküler albümü yapmışlar. Birkaç ay önce de prodüktörlüğünü üstlendiği, Adem Ekiz'in okuduğu, Filipos Kesapidis'in çaldığı Trabzon'dan Selanik'e albümünü çıkarmışlar. Bu albümü yakında ülkemizde de yayınlamayı düşünüyorlar.

Adem Ekiz'e Rumca'yı nasıl öğrendiğini soruyoruz. Beş köyün birleşmesinden oluşan beldesi Beşköy'de çocukluğundan beri Türkçenin yanında Rumcanın konuşulduğunu söylüyor. Üç ağabeyi kemençe çaldığı için kemençe sesiyle büyümüş. Hem Rum türkülerini derlemiş hem de yaylalara çıkıp beste yapmış. Üç aydır Selanik'teki Avlea restoranda çalıp söylüyor. Ekiz, "Genelde mekanlarda çalmıyorum. Son bir-iki yıldır bizi sevenlerin yoğun bir talebi olduğu için böyle bir karar aldık. Daha çok özel geceler ve konserlerde çalışıyorum." diyor. Üç albüm çıkaran Adem Ekiz ve Filipos Kesapidis 2003'te tanışmışlar. Konservatuarda klasik müzik okuyan Kesapidis'in aslında bir elektrik şirketi var. Ama müziği hobi olarak yapmıyor. Profesyonel olarak işin içinde. Onun da üç albümü var. Küçük yaşlardan itibaren müzik okulunda okuyan Mihalis Siopis ise gruba klarnetiyle eşlik ediyor.

Kemençeci uşaklar, 10-15 Selanikli ve Doğu Karadenizli kemençecilerden oluşan Arğatiya (Türkçeye ırgat olarak çevriliyor) adlı bir 'kemençe grubu' kurmayı düşünüyorlar. Konseri, bunun ilk adımı olarak görüyorlar. Karadenizlilerin vazgeçemediği iki enstrüman vardır: Biri tulum, diğeri kemençe. Ancak tulum, yaylalarda millete horon teptiren enstrüman olmaktan öteye geçemedi. Kemençe de Temel karikatürlerinden kurtulamadı, 'gıy gıy gıy' sesinden başka bir şey anlatmıyormuş gibi çizildi. Adem Ekiz, Çayelili Selçuk Balcı ve Yunanlı sanatçılar sayesinde artık farklı bir boyuta taşınıyor. İnşallah tulumun da kaderi değişir.