Πώς προσεγγίζεται η ιστορία;

γράφει ο Ιωάννης Μπαξεβάνος

Πάμπολλα παραδείγματα υπάρχουν, από τηλεοπτικές παραγωγές ιστορικού περιεχομένου μέχρι τα σχολικά εγχειρίδια, στα οποία είναι εμφανής η πρόθεση αυτών που θέλουν να διαστρεβλώσουν το ιστορικό γίγνεσθαι και να διαμορφώσουν κατά το δοκούν συνειδήσεις.

Καλό θα ήταν, λοιπόν, να δούμε πώς ακριβώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την ιστορική γνώση με όσο το δυνατόν μικρότερη υποκειμενική σκοπιά γίνεται. Αρχικά, ας προσδιορίσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα διάφορων περιόδων για να γίνουν τα πράγματα πιο κατανοητά.

Είναι γνωστό ότι κάθε χρόνο, στις 17 Νοεμβρίου, η σκέψη και η καρδιά σύσσωμης της ελληνικής κοινωνίας βρίσκονται στο «Πολυτεχνείο», εκεί δηλαδή, όπου ολόκληρος ο ελληνικός λαός και ιδιαίτερα η φοιτητική νεολαία εξεγέρθηκαν κατά του στρατιωτικού κατεστημένου, που εδώ και μια επταετία είχε εξαλείψει τους δημοκρατικούς θεσμούς και είχε βάλει τη χώρα στο γύψο. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί ένα γεγονός. Το γεγονός αυτό θα ερμηνευτεί διαφορετικά από έναν που εκλαμβάνει το στρατιωτικό πραξικόπημα ως «επανάσταση» σε σχέση με έναν που το θεωρεί «Χούντα» και κατ’ επέκταση, ο καθένας θα γράψει διαφορετική ιστορία.

Το ίδιο συμβαίνει και με την 29η Μαΐου 1453. Αυτοί που ανήκουν στη Δύση μιλούν για την «άλωση της Πόλεως», ενώ η Ανατολή καυχιέται για την κατάκτηση της «Ινσταμπούλ». Κάτι ανάλογο ισχύει και με την περίοδο της Επάσταστης του ’21.

Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει ένα αντικείμενο καθ’ εαυτό που εξιστορείται, αλλά σε κάθε περίπτωση το εκάστοτε υποκείμενο εξιστορεί το γεγονός σε συνάρτηση με την ανθρώπινη ιδιοτέλεια και τον υποκειμενισμό.

Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί ο οποιοσδήποτε: Μα, η ιστορία ως επιστήμη δεν είναι αρμόδια για να περιθωριοποιήσει τους υποκειμενισμούς και να θέσει κανόνες για την ορθή προσέγγιση;

Ο ίδιος ο Θουκυδίδης, λοιπόν, μας λέει ότι παρόλη την προσοχή που έδωσε στην καταγραφή των γεγογότων, υπάρχει πάντα ένα ανθρώπινο διάκενο που εξαρτάται από τα συμφέροντα που εξυπηρετεί ο κάθε άνθρωπος.

Η ιστορία βασίζεται σε μαρτυρίες κι όχι σε μυθοπλαστικά σενάρια ιστορικών εγκαθέτων.

Οφείλουμε να είμαστε εφεκτικοί ως προς την ερμηνεία των γεγονότων και να υπάρχει κριτική θεώρηση των πηγών (ο ιστορικός μετείχε ή όχι στα γεγονότας;, ήταν αυτόπτης μάρτυρας ή όχι;, τί σκοπιμότητες εξυπηρετεί;) Κι αυτό γιατί την ιστορία δεν την ενδιαφέρει μόνο το «τί συνέβη» (γεγονός) αλλά προσπαθεί να ερμηνεύσει το «γιατί» (αιτία) και το «πως» (τροπο) παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα μιας ορθολογιστικής έρευνας.

Επομένως, συμπεραίνουμε ότι το «επιστημονικόν» της ιστορίας συνεχώς βρίσκεται υπό τον κίνδυνο του να εκτραπεί από την αντικειμενική του διάσταση και να μετατραπεί σε ένα απλό λογοτεχνικό είδος, που απλώς θα τέρπει τον αναγνώστη, όπως κι ένα κανονικό μυθιστόρημα. Γι’ αυτό ο φάκελος της ιστορίας πρέπει να βρίσκεται σε ενδελεχή έλεγχο και σε καμιά περίπτωση να θεωρείται ότι ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα ιστορικά θέματα έχει λήξει.

ΜΠΑΞΕΒΑΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Φοιτητής της Φιλολογίας στο Α.Π.Θ.

πηγή