Σε  ένα  «μύθο» της νεοελληνικής τέχνης και του λαϊκού πολιτισμού συγχρόνως, στο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ (Μυτιλήνη ή Αιβαλί Μ.Ασίας  1870- 1934), και στο οδοιπορικό του στο Βόλο και στα κοντινά χωριά του Πηλίου, είναι αφιερωμένο το τριήμερο εκδηλώσεων με τίτλο «Στου Βόλου τα χωριά με το ΘΕΟΦΙΛΟ – αξιοποιώντας την τοπική μας κληρονομιά», που συμπίπτει και με τα 80 χρόνια από το θάνατό του στη Μυτιλήνη.

Το τριήμερο αποτελεί πρόταση της Διεύθυνσης Πολιτισμού του Δ.Ο.Ε.Π.Α.Π.-ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ στο πλαίσιο του τοπικού προγράμματος Leader,  ενταγμένο ειδικότερα  στο πλαίσιο του Υπομέτρου 3.2.1, Δράση 3.2.1-3 : « Ενίσχυση πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκδηλώσεων ανάδειξης και διατήρησης της τοπικής κληρονομιάς-στήριξη πολιτιστικών φορέων για μικρής κλίμακας υποδομή».

Η πρόταση  συνέδεσε  τα κοντινά χωριά των Δημοτικών Ενοτήτων Ιωλκού ,  Άλλης Μεριάς και  Μακρινίτσας με  συνδετικό τους  κρίκο   το  πολιτιστικό  κεφάλαιο της περιοχής,  που αποτελεί ο πιο σημαντικός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο οποίος   για τριάντα περίπου χρόνια περιπλανήθηκε στο Βόλο και στα  χωριά του Πηλίου ζωγραφίζοντας ασταμάτητα. Ακολουθώντας τα χνάρια του στα καλντερίμια των  χωριών σε αυτό το νοερό τρίγωνο, η πρόταση  δίνει έμφαση και εστιάζει  περισσότερο  το ενδιαφέρον στα έργα  που αποτυπώνουν     συλλογικά βιώματα, καθημερινές ασχολίες, λαϊκούς  ήρωες  και έθιμα της περιοχής μεταξύ αυτών και το περίφημο  μιμικό δρώμενο  «Μάηδες» της Μακρινίτσας.

Πρόκειται για μια  σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων με στόχο την συνεργασία και κινητοποίηση φορέων της περιοχής  που με πόλο έλξης την τεράστια σημασία του  Θεόφιλου,   επιχειρεί    τη  μορφοποίηση νέων   δεσμών των κοινοτήτων και την ενδυνάμωσή τους,   αποβλέποντας κυρίως   στην πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη με το να προσδώσει   θεσμική και επαναλαμβανόμενη διάσταση σε αυτό το γεγονός.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων περιλαμβάνονται,  οδοιπορικά,  εκπαιδευτικά προγράμματα,   ημερίδα, ,  γευσιγνωσία,  εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας. Στο κλείσιμο του τριημέρου θα παρουσιαστεί η αναβίωση του λαϊκού δρώμενου των «Μάηδων» στην πλατεία της Μακρινίτσας που θα «χαιρετίσει μουσικά»   το προσκεκλημένο  μουσικό σύνολο των «Γλεντηστάδων» της Λέσβου για να καταλήξει  σε ένα λαϊκό  μαγιάτικο γλέντι.

Στην υλοποίηση των εκδηλώσεων  συνεργάζονται  οι Δημοτικές Ενότητες Ιωλκού, Πορταριάς, Μακρινίτσας, η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, η Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας του ΥΠΟΤ, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας, το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου, το Κέντρο Πολιτισμού και Κοινωνικής Παρέμβασης «Ιωλκός»,  ο Πολιτιστικός Σύλλογος Άλλης Μεριάς, ο Φυσιολατρικός Όμιλος Βόλου «ο ΠΑΝ», ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, ο Σύλλογος Επαγγελματιών Μακρινίτσας.

Μια  πρωτοβουλία  που έχει τη δυνατότητα να θεσμοθετηθεί ως  μέγιστο πολιτιστικό-τουριστικό  γεγονός  λόγω της έλξης που προκαλεί  η συναρπαστική εκκεντρική προσωπικότητα του Θεόφιλου, ο οποίος «μιλά» ακόμη στη ψυχή του νεοέλληνα  συνδέοντας  το παρελθόν και το παρόν, την παράδοση και τη συνέχεια της. Ο «σαλός» ζωγράφος του Βόλου και του Πηλίου με την αμφίεση του Μεγαλέξανδρου,  που ανακάλυψαν κορυφαίοι Έλληνες  καλλιτέχνες και λογοτέχνες καθώς και πνευματικοί άνθρωποι της πόλης, όπως και ο συμπατριώτης του στο Παρίσι και μετέπειτα μαικήνας του Στρατής  Ελευθεριάδης-Teriade. Ο  πένητας  ζωγράφος που τα έργα του σήμερα αγοράζονται με  ποσά χιλιάδων ευρώ στις περίφημες Greeks Sales των  δημοπρασιών του Λονδίνου,  που συνεχίζει να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα, που ενέπνευσε τη «Γενιά του ΄30» και ακόμη    εμπνέει τους σύγχρονους καλλιτέχνες .

Βιογραφικό Θεόφιλου

Γέννηση του Θεόφιλου στη Βόρεια Μυτιλήνη ή στο Αϊβαλί  Μ. Ασίας,  με πιθανότερη έτος   το 1867. Πρωτότοκος γιος μεταξύ των οκτώ παιδιών   του Γαβριήλ Κεφάλα και της Πηνελόπης, το γένος Κ. Χατζημιχαήλ (ή Ζωγράφου). Μεταξύ 1883 – 1888 τοποθετούν οι ερευνητές τη χρονολογία αναχώρησης του Θεόφιλου από τη Μυτιλήνη για τη Σμύρνη.  Αρχίζει να ζωγραφίζει επαγγελματικά.  Η  περίοδος εκείνη χαρακτηρίζεται,  από τις θεατρικές δράσεις του δρόμου που παρουσίαζε, με  αυτοσχέδια θεατρική ομάδα τα χαμίνια από τις φτωχογειτονιές,  ντυμένος ο ίδιος Μέγαλέξανδρος και τα παιδιά Μακεδόνες πολεμιστές.
Το 1897  πέρασε από τη Σμύρνη στη Στερεά Ελλάδα. Κατέληξε στη Θεσσαλία, όπου άρχισε η περιπλάνηση του στο Βόλο και στα χωριά του Πηλίου για  περίπου τριάντα χρόνια.

Από το 1897 έως το 1927 επιβιώνει στην περιοχή, ως περιπλανώμενος ζωγράφος. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει τοιχογραφίες σε σπίτια και μαγαζιά, ενώ φιλοτεχνεί και κάποια φορητά έργα και αγιογραφίες. Την τετραετία 1904-1908 επέστρεψε για λίγο στη Σμύρνη και πέρασε από την Μυτιλήνη. Την περίοδο 1918 – 1926 ο Θεόφιλος ζει και εργάζεται στο Βόλο και πάλι.  Ο γνωστός ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος εγκατεστημένος τότε στο Παρίσι, επισκέπτεται τον Βόλο και ανακαλύπτει στο μανάβικο του  Θανάση Ζαρίκου, τοιχογραφίες του Θεόφιλου (1925 ή 1928). Αναθέτει στον Βολιώτη φωτογράφο Κ. Ζημέρη να τις φωτογραφήσει και όταν επιστρέφει στο Παρίσι δείχνει τις φωτογραφίες στον Μυτιληνιό στην καταγωγή, τεχνοκρίτη και εκδότη του περιοδικού “Cahiers d’ Art”, Teriade (Στρατή Ελευθεριάδη).

Το 1927 επιστρέφει στη Μυτιλήνη. Ως αιτία της αναχώρησης του από το Βόλο,   αναφέρεται το γεγονός  ότι κάποιος, για να διασκεδάσει τους παρευρισκομένους τράβηξε τη σκάλα όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε και τον έριξε κάτω. Τραυματισμένος, βογκώντας από τους πόνους, όπως καταγράφει ο Κίτσος Μακρής, απομακρύνθηκε αργά.  Δεν τον ξαναείδαν  ποτέ πια. Αργότερα μαθεύτηκε ότι έφυγε και γύρισε στη Μυτιλήνη. Άλλη αιτία αναχώρησης του θεωρείται  η έλλειψη πελατείας (Ε. Μαθιόπουλος). Η τρίτη και τελευταία ζωγραφική περίοδος του στη Μυτιλήνη σημαδεύεται από τη συνάντηση με τον ισχυρό τεχνοκρίτη Teriade και την αναπαραγωγή των θεμάτων που είχε κάνει σε τοίχους, πάνω σε φορητά έργα. Ως πιθανή χρονολογία συνάντησης τους αναφέρεται η τετραετία 1929 – 1932 όπου και ζωγράφιζε κατά παραγγελίαν  φορητά έργα πάνω σε κάμποτο.

Το 1932 πεθαίνει η μητέρα του, με την οποία ζούσε σε ένα μικρό πέτρινο σπίτι. Ο Θεόφιλος πέθανε το 1934 στη Βόρεια Μυτιλήνη.

Πρώτος έγραψε για το έργο του Θεόφιλου  ο λογοτέχνης  Κ. Ουράνης και ακολούθησαν κορυφαίοι λογοτέχνες, τεχνοκριτικοί και ακαδημαϊκοί καθώς  και ο διάσημος αρχιτέκτονας  Λε Κορμπιζιέ (Voyage en Grece t.4).Στο Βόλο το 1939 ο Κίτσος Μακρής θα συγγράψει το βιβλίο «ο ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο». Την ίδια εποχή ο μεγάλος Έλληνας χαράκτης στο Παρίσι Δ. Γαλάνης και ο  γνωστός τεχνοκριτικός  Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα εκφραστούν αρνητικά για το έργο του.  Η πρώτη έκθεση του Θεόφιλου στην Αθήνα έγινε μετά τον πόλεμο, σε αθηναϊκό σπίτι. Το 1947 έγινε  έκθεση  του  στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών , όπου προλογίζοντας ο Σεφέρης μίλησε για την ελληνοπρέπεια του Θεόφιλου. Το 1961 τα έργα που έκανε ο Θεόφιλος για τον Teriade παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών στο Παρίσι. Το 1962 έγινε έκθεση  του στη Μυτιλήνη και το 1965 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Θεόφιλου  στη Βαρειά Μυτιλήνης με έξοδα του Teriade.

Έκτοτε παρουσιάζονται έργα του στην έκθεση της  Εμπορικής Τράπεζας με τη συλλογή της   το 1981,  στην Εθνική Πινακοθήκη το 1983, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το 1995 και πρόσφατα στο Μουσείο Μπενάκη (2010). Στο Βόλο παρουσιάζεται το 1993 από τον Καλλιτεχνικό Οργανισμό Δήμου Βόλου  μεγάλη έκθεση έργων του προερχόμενα  από το Δήμο  Μυτιλήνης, τη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας και τοπικές συλλογές στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο και τον Ιούνιο  2008  στο Αρχοντικό Ζαφειρίου έκθεση  έργων του από τη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας  και Δήμο Μυτιλήνης, που διοργανώνει ο  Δήμος Ιωλκού στο πλαίσιο του Α΄Διεθνούς Συνεδρίου για τον Θεόφιλο.

Πρόγραμμα τριημέρου

Στο πλαίσιο των παραπάνω δράσεων διοργανώνονται:
Α. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα ειδικά για τους μαθητές των δυο τελευταίων  τάξεων δημοτικών  σχολείων.
Το πρόγραμμα ξεκινά  αύριο Δευτέρα 5/5 ,  Τρίτη 6/5 &  Παρασκευή 9/5 στην «οικία Κοντού - Μουσείο Θεόφιλου» στην  Ανακασιά  από μουσειοπαιδαγωγό και καλλιτέχνες, με διαφορετικές ομάδες μαθητών από τις 9.30-13.00.

Την Τετάρτη 7 και Πέμπτη 8/5 ειδικό  πρόγραμμα θα υλοποιηθεί για τα σχολεία της περιοχής απ΄τους εκπαιδευτικούς του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας  από τις 9.30-13.00.

Ιδιαίτερα στο πρόγραμμα της Παρασκευής  μετά το Μουσείο Θεόφιλου θα συμπεριλάβει περίπατο των μαθητών που θα ακολουθήσουν τα χνάρια του Θεόφιλου στο μονοπάτι που συνδέει την Ανακασιά με τον Άγιο Ονούφριο για να  καταλήξουν στην αυλή του Αρχοντικού Ζαφειρίου. Εκεί θα πραγματοποιηθεί θεατρικό δρώμενο  το οποίο θα κλείσει με παραδοσιακούς  χορούς  από τους ίδιους τους μαθητές.

Β. Επιστημονική ημερίδα, στο Δημοτικό Σχολείο της Ανακασιάς- Σάββατο 10 Μαΐου (έναρξη  στις 10.00.- 13.30 λήξη).
Στη συνέχεια του Α΄Διεθνούς Συνεδρίου που είχε πραγματοποιηθεί από το Δήμο Ιωλκού το 2008, στο οποίο ιστορικοί της τέχνης,  κυρίως, ανέλυσαν  τη θεματολογία του Θεόφιλου,  η τωρινή  Επιστημονική Ημερίδα θα διερευνήσει άλλες πτυχές και διαφορετικές προσεγγίσεις της εικονολογίας του μέσα από το χώρο της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, της  Εθνολογίας και της Παιδαγωγικής.

Οι 2 πρώτοι ομιλητές Μαίρη Μιχαηλίδου, Ιστορικός Τέχνης , Επίτιμος Διευθύντρια του ΥΠΟΑ θα αναφερθεί στη σχέση του Θεόφιλου με τον Teriade και ο Δημήτρης Παλιούρας, αρχιτέκτων, τ. Προιστάμενος της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων  θα παρουσιάσει την αρχιτεκτονική των αρχοντικών του Πηλίου της εποχής του Θεόφιλου. Θα συνεχίσουν η  Κοιν/κή ανθρωπολόγος με ειδικότητα στο χορό,  μέλος ΔΕΠ στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών, του Πανεπιστήμιου Αθηνών,  Ρένα Λουτζάκη με θέμα «Χορευτικά πατήματα και πινελιές στο έργο του Θεόφιλου», η εθνολόγος, Ειδική συνεργάτης του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος  Ευαγγελία  Άντζακα με θέμα «Πατριδογραφίες του Θεόφιλου», ο Εκπαιδευτικός και  μουσικός με  μεταπτυχιακό  του  Τμήματος Ι.Α.Κ.Α. του Παν/μιου Θεσσαλίας Βαγγέλης Μπαντελάς με θέμα «Τόσο  κοντά, τόσο μακριά…

Ένα σύντομο χρονικό των λαϊκών μουσικών του Βόλου  στα χρόνια του Θεόφιλου», η   Επ. Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Παν/μίου Θεσσαλίας Ξένια Αραπάκη  με θέμα «Ο Θεόφιλος: Μία Διδακτική Προσέγγιση- Ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για μελλοντικούς και εν ενεργεία εκπαιδευτικούς των βαθμίδων εκπαίδευσης στην εσωτερική δομή των ζωγραφικών έργων», ο εθνολόγος – συγγραφέας Βαγγέλης Παπαζαχαρίου(Ζάχος) θα παρουσιάσει το χρονικό της περιπλάνησης του Θεόφιλου στο Βόλο και στο Πήλιο. Τέλος, η   Επ. Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Τμήμα Πολιτιστικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστημίου Αιγαίου,  Νάσια Χουρμουζιάδη θα αναπτύξει την πρόταση « Ένα εικονικό Μουσείο για τον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ»  ολοκληρώνοντας την επιστημονική ημερίδα και δίνοντας την πρόταση για το αύριο της διερεύνησης των θεμάτων γύρω από τον Θεόφιλο.

Στη συνέχεια  της Ημερίδας οι ενδιαφερόμενοι θα μεταβούν στην Άλλη Μεριά,  στο «Φούρνο του Βελέτζα» για την εκεί γνωριμία με το έργο του Θεόφιλου, όπου και   θα  ακολουθήσει «το κολατσιό» με  παραδοσιακές  γεύσεις στον κήπο του Αρχοντικού Στούρνα, προσφορά του τοπικού  Πολιτιστικού Συλλόγου και με τη μουσική συνοδεία των «Γλεντηστάδων» της Μυτιλήνης.

Γ. Οδοιπορικό - «ανηφορίζοντας στα χνάρια του Θεόφιλου από το Μέγα Ρέμα Πλατεία της Μακρινίτσας» από την Πλατεία Σταγιατών την Κυριακή 11/5 στις 10π.μ.  για όσους ενδιαφέρονται  και άφιξη στις 12 στην Πλατεία.
Στις 12:00: Πομπή με  το θίασο των «Μάηδων» και των 80 περίπου χορευτών από το Δημοτικό Σχολείο προς την πλατεία.

12:30: Εμφάνιση του δρώμενου των «Μάηδων» με ζουρνάδες και νταούλια.  Θα ακολουθήσει η «μουσική απάντηση» από την  ομάδα «Γλεντηστάδες» του Μεσότοπου Λέσβου. Στη συνέχεια θα αρχίσει το μουσικοχορευτικό  μέρος με το σύνολο  των χορευτικών ομάδων σε έναν κύκλο με  πηλιορείτικους  χορούς  της περιοχής Κεραμιδίου και Αμυγδαλής. Θα αποδοθούν χωρίς τη συνοδεία ορχήστρας τα τραγούδια: «της Χαϊμαιδής το φόρεμα», «ο πραματευτής», «ο Γεωργαλάκης», «το Μέγα Ρέμα» για να ολοκληρωθεί το αφιέρωμα με το  μαγιάτικο γλέντι με  τη συνοδεία τοπικής ορχήστρας παραδοσιακής μουσικής. Συμμετέχουν το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου,  ο Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Μηλεών " Γρηγόριος Κωνσταντάς", ο Χορευτικός Όμιλος Άνω Λεχωνίων,  το Κέντρο Λαογραφίας Εκπαιδευτικών Μαγνησίας.

Το δρώμενο των «Μάηδων»

Οι Μάηδες είναι χορευτικό – μιμικό έθιμο που συμβολίζει την ανοιξιάτικη αναγέννηση της φύσης.
Εμφανίζεται στο Πήλιο και διατηρείται μέχρι σήμερα στη Μακρινίτσα.
Πρόκειται για κράμα αυτοσχεδιασμού και στοιχείων μουσικής , λόγου και κίνησης αυστηρά προκαθορισμένων από την παράδοση.
Οι Μάηδες φέρνουν , ανάμεσα στους αιώνες της Ελληνικής αρχαιότητας , την οργιαστική ιεροτελεστία , όπου συμβολίζεται ο αιώνιος δεσμός της Πηλιορείτικης γης με τον θεό της βλάστησης και της αναπαραγωγής.
Εκτελείται από πολυμελή θίασο , όπου τα μέλη του έχουν ιδιαίτερο ρόλο και δικής χαρακτηριστική φορεσιά.
Την όλη παράσταση συνοδεύουν παραδοσιακοί μουσικοί , δίνοντας το ρυθμό των κινήσεων με ζουρνάδες και νταούλια.
Οι Μάηδες έγιναν ντοκιμαντέρ ,παρουσιάστηκε πρόσφατα σε ευρωπαικό πολιτιστικό κανάλι,  η μουσική τους ψηφιακός δίσκος, πολλοί συγγραφείς έχουν αναφερθεί στο έθιμο , λαογράφοι το μελέτησαν και το αξιολόγησαν , αρκετοί δημοσιογράφοι το κατέγραψαν και το σχολίασαν  και  τέλος εικαστικοί το απεικόνισαν.

[πληροφορίες για το τριήμερο πρόγραμμα στο «Δίαυλο», τηλ. 2421025363]