του Daniel Trilling

New Statesman: Η "θεραπεία του σοκ" και το μεταλλείο χρυσού

“Λοιπόν, ήρθατε να μιλήσετε στους τρομοκράτες”, λέει η Μαρία Χριστιανού καθώς κατεβαίνω από το λεωφορείο, μετά από ένα δίωρο ταξίδι μέσα από λόφους, ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Η Χριστιανού, μια οικολόγος , το κάνει να ακούγεται σαν μια πολύχρησιμοποιημένη φράση, αλλά αυτό δεν την κάνει λιγότερο παράλογη: Η Ιερισσός, ένα απομακρυσμένο χωριό στη χερσόνησο της Χαλκιδικής – τα “τρία δάχτυλα» που προεξέχουν από τη βόρεια ηπειρωτική Ελλάδα στο Αιγαίο – δεν είναι πολύ περισσότερο από ένα σύμπλεγμα δρόμων γύρω από ένα σταυροδρόμι, που περιβάλλεται από βουνά από τη μία πλευρά και τη θάλασσα από την άλλη.

Ο ένας δρόμος έξω από το χωριό οδηγεί πίσω στη Θεσσαλονίκη, ο άλλος στον ιερό για την ορθοδοξία τόπο του Αγίου Όρους, που φημίζεται για τους πολιτική εισόδου μόνο των ανδρών. Με την πρώτη ματιά, αυτό δε μοιαζει για την έδρα μιας εξέγερσης.

Ωστόσο, τα τελευταία τρία χρόνια Ιερισσός βρίσκεται στο κέντρο μιας ολοένα και πιο πικρής διαμάχης. Οι κάτοικοί της, μέχρι τώρα πιο εξοικειωμένοι με τη γεωργία ή την αλιεία ή τη λειτουργία ξενοδοχείων, καταδικάστηκαν από το υψηλότερο επίπεδο της κυβέρνησης ως ανατρεπτικοί και έχουν μάθει πώς να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες των δακρυγόνων, πώς να κατασκευάζουν οδοφράγματα και πώς να δίνουν τις βασικές πρώτες βοήθειες. Στο σχολείο του χωριού, λέει η Χριστιανού, «Οι εκπαιδευτικοί λένε ότι τα σκίτσα των παιδιών έχουν αλλάξει. Τώρα είναι για τους γονείς τους που συλλαμβάνονται".

Η αιτία της διαμάχης  είναι ο χρυσός που κρύβεται στο έδαφος κάτω από τις Σκουριές, ένα αρχαίο δάσος στο βουνό λίγο έξω από την Ιερισσό. Μικρής κλίμακας εξόρυξη γινόταν στην περιοχή από την εποχή του Αριστοτέλη, ο οποίος γεννήθηκε εδώ, κοντά στο χωριό Στάγειρα. Στη σύγχρονη εποχή, διάφορες εταιρείες έχουν λειτουργήσει παραχωρήσεις, αλλά τα σχέδιά τους για επέκταση κατέρρευσαν αφού συνάντησαν τοπική αντίδραση.

Τώρα όμως οι Σκουριές είναι μία από τις πολλές θέσεις στη Χαλκιδική που προορίζονται για μια τεράστια επέκταση της εξόρυξης χρυσού, με την οποία θα εξορυχθούν περίπου 380 εκατομμύρια τόνοι μεταλλεύματος, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα 33 εκατ. τόνους που έχουν εξορυχθεί κατά τις προηγούμενες δυο χιλιετίες. Οι πολέμιοι λένε ότι το έργο – ένα υπαίθριο όρυγμα, που θα υποστηρίζεται από χημικά εργοστάσια και εργοστάσια διανομής – θα καταστρέψει το περιβάλλον, και ότι οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται δεν θα αντικαταστήσουν αυτές που χάνονται και που εξαρτώνται από το έδαφος, τη θάλασσα ή τον τουρισμό.

Η κυβέρνηση λέει ότι το σχέδιο πρέπει να προχωρήσει: η βαθιά οικονομική κρίση στην Ελλάδα δεν επιτρέπει καμμία εναλλακτική λύση. Από το 2010, που οι υπουργοί ενέκριναν την επέκταση – αγνοώντας τα συμπεράσματα, λένε οι διαμαρτυρόμενοι, μιας έκθεσης περιβαλλοντικών επιπτώσεων – οι διαμαρτυρίες κατά των μεταλλείων έχουν εξελιχθεί σε ένα κίνημα χιλιάδων ανθρώπων.

Σε μια καφετέρια στην καρδιά του χωριού, η Χριστιανού με συστήνει σε μερικούς από τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκε για την ανάπτυξη του κινήματος. Ο Θανάσης Κρομμύδας, ένας ξυλουργός στα πενήντα του, ο οποίος κουβαλάει ένα φουσκωμένο φάκελο με επιστημονικά έγγραφα στο σακίδιο του, μου λέει πως από τα τέλη του 2010, άρχισαν να διοργανώνουν δημόσιες συναντήσεις σε γειτονικά χωριά, "μεταδίδοντας απλά το μήνυμα των επιστημόνων, όχι τις δικές μας απόψεις".

Τον Μάρτιο του 2011 ήρθε η πρώτη αναταραχή: 3.000 άτομα κατέβηκαν στους δρόμους της Ιερισσού, ενός χωριού με πληθυσμό μόνο 4.000, για να ακουστούν οι αντιρρήσεις τους. Οι ακτιβιστές κατά της εξόρυξης οργανώθηκαν σε επιτροπές, που κάνουν τακτικές διαμαρτυρίες και την παρακολουθούν την ανάπτυξη του έργου των Σκουριών.

Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, ο όμιλος Eldorado Gold με βάση τον Καναδά αγόρασε το 95% των μετοχών της Hellas Gold – μιας ιδιωτικής εταιρείας που συστήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για να λειτουργήσει μεταλλεία στη Χαλκιδική. Τον επόμενο Μάρτιο, η κυβέρνηση παραχώρησε 4,1 τετραγωνικά χιλιόμετρα του δημόσιου δάσους των Σκουριών στην εταιρεία, ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει τις εργασίες.

Η Eldorado, η οποία επίσης λειτουργεί μεταλλεία στη Βραζιλία, την Κίνα και την Τουρκία και έχει ένα έργο υπό ανάπτυξη στη Ρουμανία, δήλωσε ότι θα προστατεύσει το περιβάλλον, αλλά οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν. Στις 20 Μαρτίου 2012, υπήρξε μια οργισμένη αναμέτρηση στις Σκουριές, όταν εκατοντάδες μεταλλωρύχοι από ένα άλλο έργο ήρθαν αντιμέτωποι με 30 τοπικούς διαμαρτυρόμενους.

Στις 25 Μαρτίου – εθνική αργία στην Ελλάδα – διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στα γύρω χωριά και προετοιμάστηκαν να κάνουν πορεία προς τις Σκουριές. Στο δρόμο μέσα στο δάσος, βρήκαν μπροστά τους μια σειρά από  ΜΑΤ που τους απώθησαν με δακρυγόνα και χειροβομβίδες κρότου-λάμψης. "Οι άνθρωποι ήταν εντελώς απροετοίμαστοι", λέει η Μαρία Καδόγλου, μια blogger από την Ιερισσό. "Υπήρχαν οικογένειες, ηλικιωμένοι. Οι γυναίκες φορούσαν ψηλά τακούνια, επειδή είχαν έρθει κατευθείαν από την εκκλησία".

Αυτή ήταν μόνο η αρχή. Οι κινητοποιήσεις αντιμετώπισαν αυξανόμενες παρενοχλήσεις από την αστυνομία και τους φρουρούς της ιδιωτικής ασφάλειας. Ένα βίντεο που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια μιας διαμαρτυρίας στις 21 Οκτωβρίου του περασμένου έτους δείχνει κατοίκους να πανικοβάλλονται, καθώς η  ένοπλη αστυνομία τους κυνηγάει μέσα  στο δάσος και εκτοξεύει πάνω τους δακρυγόνα.

Έχουμε συνηθίσει σε τέτοιες εικόνες από την ελληνική πρωτεύουσα, αλλά η  Ιερισσός δεν είναι η Αθήνα. Είναι μέρος μιας συντηρητικής περιοχής, της οποίας οι ψηφοφόροι συχνά επέλεγαν τον κεντροδεξιό υποψήφιο στις εκλογές. Η Ειρήνη Mάρκου, η οποία είναι ιδιοκτήτρια ενός ξενώνα που εξυπηρετεί τους Έλληνες, Γερμανους και Ρώσους τουρίστες που κατεβαίνουν στη Χαλκιδική κάθε καλοκαίρι, περιγράφει την αλλαγή που έχει συμβεί στο μυαλό των ανθρώπων: “Πριν, πιστεύαμε ότι η αστυνομία ήταν εκεί για να προστατεύει τους πολίτες. Μετά συνειδητοποιήσαμε ότι είναι εκεί για να προστατεύει τα ιδιωτικά συμφέροντα

Παρεμβαίνει ο Κρομμύδας: "...Αποικισμός είναι αυτό που συμβαίνει εδώ"

Τον Φεβρουάριο, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, διαβεβαίωσε ότι η κυβέρνησή του “θα προστάτευε με κάθε κόστος τις ξένες επενδύσεις στη χώρα” και ότι το σχέδιο θα πετύχαινε. Ωστόσο, σύμφωνα με τους όρους της παραχώρησης, το Ελληνικό κράτος δεν θα εισπράξει δικαιώματα από την εξόρυξη των μεταλλευμάτων.

Γιατί είναι η κυβέρνηση είναι τόσο αποφασισμένη να προχωρήσει το έργο των Σκουριών, απέναντι σε τόσο μεγάλη λαϊκή αντίδραση;

***

Στα μέσα Μαΐου, λίγο μετά την επίσκεψή μου στην Ιερισσό, οι ελληνικές εφημερίδες είχαν φωτογραφίες από την Κίνα του Σαμαρά με τον Κινέζο ομόλογό του, Li Keqiang. Ο Σαμαράς, ένας οικονομολόγος με σπουδές στο Χάρβαρντ, το κόμμα του οποίου, η Νέα Δημοκρατία, ηγείται ενός εύθραυστου συνασπισμού μετά τις εκλογές που έλαβαν χώρα πριν από ένα χρόνο αυτό το μήνα, ήταν ο τελευταίος μιας σειράς από Ευρωπαίους ηγέτες που έκαναν το προσκύνημα στο Πεκίνο. Στην εναρκτήρια ομιλία του, που δόθηκε στην Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών, αλλά που είχε στόχο  πάνω απ’ολα τους Κινέζους επιχειρηματίες, μετέφερε ένα αισιόδοξο μήνυμα: ελάτε να πάρετε μέρος σε αυτή την “Ελληνική ιστορία επιτυχίας”.

Η επίσκεψη ήταν μέρος μιας εκστρατείας δημοσίων σχέσεων της Ελληνικής κυβέρνησης για να πείσει τους επενδυτές ότι τα χειρότερα της κρίσης έχουν περάσει για τη χώρα. Οι προσπάθειες της  χαιρετίστηκαν με ενθουσιασμό από τους «αναλυτές» στον επιχειρηματικό τύπο των επιχειρήσεων και τον χρηματοπιστωτικό κλάδο – όχι από ένα νεοαποκτηθέν ενδιαφέρον για τον ελληνικό λαό, αλλά για να δείξουν ότι η οικονομική «θεραπεία-σοκ» που επιβλήθηκε σε αυτό το μέλος της ευρωζώνης άξιζε τον κόπο.

Τον Μάιο, ο Γιάννης Στουρνάρας, ο υπουργός Οικονομικών, δήλωσε ότι η Ελλάδα είχε "στρίψει τη γωνία" οικονομικά και ότι θα μπορούσε να επιστρέψει στις χρηματοπιστωτικές αγορές το 2014. Τον ίδιο μήνα, ο οίκος αξιολόγησης Fitch αναβάθμισε το ελληνικό χρέος από το CCC στο Β-μείον, επισήμως ακόμη “junk”, αλλά ήταν μια ανταμοιβή για την «πρόοδο» στη μείωση του ελλείμματος. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση έχει προετοιμάσει ένα τεράστιο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας – ιδιωτικοποιήσεις οι οποίες, σύμφωνα με τα λόγια του υπουργού ανάπτυξης της χώρας, “θα στείλουν το μήνυμα ότι είμαστε μια χώρα φιλική προς τις επιχειρήσεις”.

Ενώ οι πολιτικοί προσπαθούν να πουλήσουν τη νέα Ελλάδα, η κοινωνική κρίση – που ακόμη και το ΔΝΤ παραδέχεται τώρα ότι μπορούσε να αποφευχθεί – συνεχίζει να βαθαίνει. Τα νοσοκομεία, για παράδειγμα, υποχρηματοδοτούνται  τόσο πολύ ώστε ξεμένουν από βασικές ιατρικές προμήθειες. Επιπλέον, η δημόσια οργή, που εκφράστηκε στις εκλογές πριν από ένα χρόνο, όταν πολλοί ψηφοφόροι εγκατέλειψαν τα παραδοσιακά κόμματα και μετακινήθηκαν προς την άκρα αριστερά και την άκρα δεξιά, δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι ύφεσης.

Μια ομάδα εξοργισμένοι κάτοικοι που δεν θέλουν το βουνό τους να μετατράπεί σε ένα υπαίθριο μεταλλείο θα μπορούσε να βλάψει σοβαρά την αντίληψη ότι η Ελλάδα είναι ένα ασφαλές μέρος για το παγκόσμιο κεφάλαιο.

Σε ένα διεθνές κοινό ο Σαμαράς μπορεί να παίζει τον αγαθό τεχνοκράτη, αλλά στην πατρίδα το πολιτικό του μητρώο υποδεικνύει κάτι διαφορετικό.

Το 1993 έριξε την κυβέρνηση αφού απολύθηκε από Υπουργός Εξωτερικών για τη στάση του σε μια αντιπαράθεση σχετικά με το όνομα της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ένα συναισθηματικό ζήτημα για πολλούς Έλληνες, οι οποίοι βλέπουν την αρχαία Μακεδονία ως κεντρική στην κληρονομιά τους) και σχημάτισε ένα σκληροπυρηνικό εθνικιστικό κίνημα, την Πολιτική Άνοιξη. Το 2004 επανήλθε στη Νέα Δημοκρατία, η οποία είναι κατ’ όνομα κεντροδεξιά, αλλά έχει ενσωματώσει και πιο ακραία στοιχεία. Ως αρχηγός, οδήγησε το κόμμα στις εκλογές του 2012 με μια επιθετική εθνικιστική πλατφόρμα, υποσχόμενος αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης.

Αλλά αυτό που ξεκίνησε με τους μετανάστες – ένα πρόγραμμα επί τόπου έρευνας γνωστό ως Ξένιος Ζευς, που επικρίθηκε ευρέως από τους υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – έχει εξαπλωθεί και σε άλλα στοιχεία του πληθυσμού.

Τον Δεκέμβριο, καταλήψεις, όπως η πολύ παλιά Villa Amalia στην Αθήνα, εκδιώχθηκαν από ένοπλους αστυνομικούς. Τον Απρίλιο ο Υπουργός Δικαιοσύνης Δένδιας πρότεινε τη μετατροπή ενός πρώην στρατοπέδου σε φυλακή για τους οφειλέτες που χρωστούν πάνω από 5.000 € στο κράτος. Αυτό το μήνα, το Ελληνικό Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών ανέφερε ότι διαφυλικά άτομα στη Θεσσαλονίκη είχαν υποστεί εβδομάδες παρενοχλήσεων από την αστυνομία.

Και το απότομο κλείσιμο της εθνικής ραδιοτηλεόρασης ΕΡΤ στις 11 Ιουνίου έφερε την Ελλάδα πίσω στο προσκήνιο, για λάθος λόγους. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η υπηρεσία, το Ελληνικό αντίστοιχο του BBC, θα κλείσει εν αναμονή αναδιάρθρωσης και ότι οι εκπομπές θα σταματήσουν εκείνο το βράδυ.

Παρά το γεγονός ότι η δράση επισήμως δικαιολογείται από την ανάγκη να κοπούν θέσεις εργασίας από το δημόσιο τομέα για να ικανοποιηθούν οι  απαιτήσεις των πιστωτών της Ελλάδας, ο τρόπος με τον οποίο έγινε έφερε μνήμες της χούντας που κυβέρνησε την Ελλάδα στο διάστημα 1967-1974.

Ακόμα και οι εταίροι της Νέας Δημοκρατίας στο συνασπισμό  καταδίκασαν την κίνηση. Το μόνο άλλο κόμμα που την υποστήριξε ήταν η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή. Όπως μου  είπε ο Πάνος Κάσσαρης, δημοσιογράφος της ΕΡΤ με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ο ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός “είναι ένα προπύργιο ενάντια στην αυξανόμενη δύναμη της ακροδεξιάς, [καθώς] εξασφαλίζει ότι μια ποικιλία απόψεων θα εκφράζονται”.

Όμως, η κίνηση μπορεί να έγινε μπούμερανγκ: οι δημοσιογράφοι αρνήθηκαν να σταματήσουν να δουλεύουν και κατέλαβαν τα γραφεία τους, ενώ χιλιάδες απλοί Έλληνες εμφανίστηκαν για να τους υποστηρίξουν. Ένας φίλος στην Θεσσαλονίκη μου είπε ότι το κλίμα ήταν «όπως πριν από δύο χρόνια» – αναφερόμενος στο κίνημα διαμαρτυρίας των αγανακτισμένων που σάρωσε τη χώρα το 2011. Στις 17 Ιουνίου ένα από τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας έκρινε ότι η ΕΡΤ πρέπει να συνεχίσει να εκπέμπει, ενώ στις 21 Ιουνίου, οι συζητήσεις για την κρίση μεταξύ των ηγετών των τριών κομμάτων του συνασπισμού κατέρρευσαν, ανοίγοντας την προοπτική ακόμα περισσότερων εκλογών.

***

Τον Φεβρουάριο του 2013, η διαμάχη των Σκουριών  πήρε άλλη διάσταση, όταν το εργοτάξιο της Hellas Gold δέχθηκε εμπρηστική επίθεση. Σύμφωνα με ένα δελτίο τύπου της Eldorado, περίπου πενήντα μασκοφόροι άνδρες εισέβαλαν στο χώρο, έβαλαν φωτιά σε εξοπλισμό και γραφεία, και χρησιμοποίησαν κορμούς δέντρων για να εμποδίσουν την  αστυνομία και τους πυροσβέστες να φτάσουν στις φλόγες. Δεν είναι ακόμα σαφές ποιος το έκανε, αλλά η πίεση του κράτους αμέσως αυξήθηκε.

Η αστυνομία ξεκίνησε καθημερινές περιπολίες στην Ιερισσό, σταματώντας άτομα τυχαία στο δρόμο και προσάγοντάς τους για ανάκριση. Στη συνέχεια, στις 7 Μαρτίου, ήρθε αυτό που οι κάτοικοι ονομάζουν “η εισβολή”. Όπως δείχνει καταγραφή σε βίντεο, διμοιρίες της αντιτρομοκρατικής και αρκετές εκατοντάδες ΜΑΤ κατέβηκαν στο χωριό – δήθεν για να διεξάγουν έρευνες στα σπίτια των υπόπτων – ρίχνοντας δακρυγόνα καθώς πλησίαζαν. Μάρτυρες ισχυρίζονται ότι δακρυγόνα προσγειώθηκαν ακόμα και μέσα στο προαύλιο του σχολείου, ενώ οι μαθητές έκαναν μάθημα.

«Προσπαθούσαν να μας σπάσουν», λέει η Μαρία Καδόγλου, αλλά η κίνηση φαίνεται να είχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Στις 9 Μαρτίου, χιλιάδες άνθρωποι έκαναν πορεία αλληλεγγύης στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, που ακολουθήθηκε  από μια δεύτερη διαδήλωση στην Αθήνα λίγες μέρες αργότερα. Παρά την εχθρότητα από τους τηλεοπτικούς σταθμούς που ανήκουν σε ολιγάρχες και κυριαρχούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας, η είδηση εξαπλώθηκε μέσω των κοινωνικών δικτύων και των εγχειρημάτων δημοσιογραφίας των πολιτών, όπως το radiobubble που εδρεύει στην Αθήνα. Ο αγώνας των Σκουριών έχει γίνει ένα συμβολικό ζήτημα για ανθρώπους σε όλη την Ελλάδα.

Στο καφενείο στην Ιερισσό, κουβέντιασα για τις εξελίξεις αυτές με τους ακτιβιστές κατά των χρυσωρυχείων. Ο Θανάσης ο ξυλουργός το έθεσε με έναν εύστοχο τρόπο: «Όταν βγαίνουν οι πολιτικοί, μπαίνει η αλληλεγγύη”. Καθώς συζητούσαμε, πήρα μια αίσθηση για το πώς τα ίδια τα πράγματα που ένας συντηρητικός όπως ο Σαμαράς θα μπορούσε να ονομάσει “Ελληνικές αξίες” – η κοινότητα, η φιλία, η αυτοδυναμία – ήταν πλέον πολύτιμα όπλα. Το καφέ είναι ένα κέντρο της ζωής του χωριού, όπου έφηβοι αράζουν και φλερτάρουν ή παίζουν με τα τηλέφωνά τους, από όπου οι άνθρωποι περνάνε για να ανταλλάξουν ευχές ή κουτσομπολιά. Και τώρα, βέβαια, είναι το σημείο όπου οι “τρομοκράτες” έρχονται για να συνωμοτήσουν.

Δημοσιεύθηκε στο Νew Statesman στις 18-6-2013

Follow Daniel Trilling on Twitter @trillingual

πηγή