Από τη Μέρκελ στον Αντρέ Μπρετόν

Αλέξανδρος Μερκούριος

Δηλαδή η πρώτη χώρα (εκτός Ελλάδος) που καίγεται να μείνουμε στο κοινό νόμισμα, μας κάνει την ανήξερη και δηλώνει ότι η παραμονή μας θα εξαρτηθεί από τις δική μας προσπάθεια και τις δικές της… ευχές. Υπερβατικό, αν όχι σουρεαλιστικό. Όπως άλλωστε όλη η κατάσταση που ζούμε εδώ και μήνες.

Και κάπως έτσι, μέσα στην σουρεαλιστική αναζήτηση των τελευταίων μηνών έβαλα την ατάκα της Μέρκελ:  «εύχομαι να παραμείνετε στο ευρώ», δίπλα σε αυτήν με την οποία ο πρίγκιπας του υπερρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν, κλείνει το υπέροχο βιβλίο του Ο Τρελός Έρως, το 1937: «Εύχομαι να σας αγαπήσουν τρελά».

Στην κατάσταση που ζούμε δεν απέχουν και πολύ. Τι αντίθετο θα έλεγα. Ακούγοντας τη Μέρκελ είχα αρχίσει να πιστεύω πόσο πολύ μας αγαπούν οι Γερμανοί. Η πραγματικότητα και η παράνοια έχουν όντως αποκτήσει μια σουρεαλιστική σύνδεση. Συμβαίνει κάτι που δεν μπορούμε να πιστέψουμε, αλλά το ζούμε. Εξακολουθούμε να θέλουμε να ζήσουμε στο «όνειρο» μιας καλύτερης πραγματικότητας, αλλά όλο και περισσότερο πέφτουμε στις συνθήκες που μας υπαγορεύει το αδυσώπητο σήμερα.

Γι αυτό και σας λέω ότι είναι επίκαιρος ο Μπρετόν.

Έγραφε στο μανιφέστο του υπερρεαλισμού: «Δεν είναι ο φόβος της τρέλας που θα μας πιέσει ν’ αφήσουμε μεσίστια τη σημαία της φαντασίας. Πιστεύω στην μελλοντική λύση αυτών των δύο καταστάσεων, του ονείρου και της πραγματικότητας, σ΄ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, υπερπραγματικότητας (surrealite), αν μπορεί να πει κανείς κάτι τέτοιο. Στην κατάκτηση της είναι που κατευθύνομαι, βέβαιος ότι δεν θα φθάσω αλλά τελείως αδιάφορος για το θάνατό μου, ώστε να μην υπολογίζω λίγο τις χαρές μιας τέτοιας κατάκτησης».

Και συνέχιζε: «Τα πάντα οδηγούν στο να πιστέψουμε ότι υπάρχει ένα ορισμένο σημείο του πνεύματος απ΄ όπου η ζωή και ο θάνατος, το πραγματικό και το φανταστικό, το περασμένο και το μελλοντικό, το μεταβιβάσιμο και το αμεταβίβαστο, το υψηλό και το χαμηλό παύουν να διαπερνιούνται αντιφατικά. Θα ήταν συνεπώς μάταιο να αναζητούσε κανείς στην υπερρεαλιστική δραστηριότητα κίνητρο άλλο από την ελπίδα να προσδιοριστεί αυτό τoσημείο».

Τι λέτε, δεν υπάρχει συσχετισμός; Γι’ αυτό και ο έντονα πολιτικοποιημένο Μπρετόν, προχώρησε σε σκέψεις που και σήμερα απασχολούν (ολοένα και περισσότερο) εμάς: «Ναι, αυτό είναι το εγχείρημά μας. Το όνειρο και η επανάσταση είναι φτιαγμένα για να συμμαχήσουν, όχι για να αποκλείσουν το ένα το άλλο. Να ονειρεύεσαι την Επανάσταση δεν σημαίνει ότι την αποποιείσαι, αλλά ότι την κάνεις διπλά και δίχως νοητικές επιφυλάξεις».

Και για να μην σας κουράσω, θα κλείσω με ένα μεταπολεμικό απόσπασμα του ίδιου ποιητή, σε μια προσπάθειά του να δείξει πως ο πόλεμος (στρατιωτικός τότε, οικονομικός τώρα) χρησιμοποιείται σαν μέθοδος αποπροσανατολισμού από οτιδήποτε δημιουργικό: «Εκτός από την απίστευτη ηλιθιότητα των επιχειρημάτων που προσπαθούσαν να νομιμοποιήσουν τη συμμετοχή μας σε μιαν υπόθεση όπως ο πόλεμος, που η εξέλιξή του μας άφηνε αδιάφορους, η άρνηση αυτή κατευθυνόταν – και έχοντας ανατραφεί σε ένα τέτοιο σχολείο, δεν είμαστε τώρα ικανοί να αλλάξουμε ώστε να μην κατευθύνεται πια – εναντίον όλων των διανοητικών, ηθικών και κοινωνικών υποχρεώσεων που συνεχώς και απ’ όλες τις μεριές συσσωρεύονται στον άνθρωπο και τον συντρίβουν».

Για εμάς, που όλα αυτά τα οποία εκτυλίσσονται δίπλα μας δεν θα έπρεπε να μας αφορούν τόσο πολύ (μια και δεν είναι δική μας ευθύνη) ο Μπρετόν ακούγεται πραγματικά επίκαιρος.

πηγή