Υπάρχει εναλλακτική λύση;

του Γιώργου Κατρούγκαλου, καθηγητού Α.Π.Θ

"Οι αλλοδαποί που δανείζουν χρήματα σε κάποιο κράτος δεν μπορούν να μην περιμένουν ότι θα επηρεαστούν αρνητικά από τυχόν δυσπραγία του κράτους αυτού. (…) Δεν μπορούν, για παράδειγμα, να περιμένουν από το Κράτος να κλείσει τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα δικαστήρια, να διαλύσει την αστυνομία, να παραμελήσει τις δημόσιες υπηρεσίες και  να εκθέσει το λαό του σε συνθήκες χάους και αναρχίας μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τους δανειστές του, αλλοδαπούς ή ημεδαπούς"
Δήλωση στην προπαρασκευαστική Επιτροπή της Συνθήκης της Χάγης για την Κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου (1930).¹

Η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε κερδίσει το προσωνύμιο ΤΙΝΑ, από τα αρχικά της αγγλικής φράσης "There Is No Alternative", δηλαδή "Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση". Είναι προφανές γιατί. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, επειδή υποβαθμίζουν το επίπεδο ευημερίας των εργαζομένων και διαλύουν τα πάσης φύσεως κοινωνικά  δικαιώματα,  είναι από τη φύση τους τόσο αποκρουστικές, που δεν  μπορεί να επιλεγούν παρά μόνον ως η αναπόφευκτη οδός αποφυγής μιας ανείπωτης καταστροφής, η οποία ουδέποτε βεβαίως περιγράφεται με ακρίβεια. Την ίδια τακτική ακολουθούν και στη χώρα μας οι τελευταίοι Μοϊκανοί των μνημονιακών πολιτικών. Τώρα πια που οι εφεδρείες του καταρρέοντος πολιτικού συστήματος έχουν πια "καεί" (δείτε την δημοσκοπική καταβαράθρωση της αποδοχής της πολιτικής της Κυβέρνησης Παπαδήμου) ακούμε συνεχώς για την "κατάρα" και την "κόλαση" που μας περιμένει, αν επιλέξουμε τη στάση πληρωμών, αντί για τη συνέχιση της υπερχρέωσης της χώρας.

Η αλήθεια είναι ότι καταστροφή αποτελεί η συνέχιση της ίδιας αποτυχημένης συνταγής. Το φάρμακο είναι πιο θανατηφόρο από την αρρώστια. Και αυτό γιατί οι πολιτικές του μνημονίου δεν είναι μόνο άδικες και αντικοινωνικές, αλλά και βαθύτατα αναποτελεσματικές. Θα οδηγήσουν, τελικά, σε άτακτη χρεοκοπία, στην οποία θα οδηγηθούμε άκοντες, χωρίς να την έχουμε εμείς οι ίδιοι επιλέξει,  με την οικονομία διαλυμένη και κατεδαφισμένο το κοινωνικό κράτος.

Άλλωστε, οι πολιτικές της τρόικας δεν δοκιμάζονται εδώ για πρώτη φορά. Ισχυρίζονται οι απολογητές της εθελοδουλείας ότι το μνημόνιο απέτυχε γιατί δεν εκτελέστηκε πλήρως, γιατί τάχα δεν εφαρμόστηκαν οι περίφημες διαρθρωτικές αλλαγές. Τις ξέρουμε αυτές τις αλλαγές της διαβόητης "συναίνεσης της Ουάσιγκτον". Συνοψίζονται στο εξής τρίπτυχο:

•    Μεγιστοποίηση της κερδοφορίας μέσω της συμπίεσης του μισθολογικού κόστους και της αποδιάρθρωσης της εργατικής νομοθεσίας, υπό το ψευδώνυμο της "απελευθέρωσης"
•    Μαζική μεταφορά πόρων από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα (ιδιωτικοποιήσεις)
•    Μονεταριστική πολιτική με έμφαση στη δραματική μείωση των δημοσίων δαπανών, ιδίως των κοινωνικών.

Οι πολιτικές αυτές επιβλήθηκαν για μια διετία στην Αργεντινή και την οδήγησαν στην κατάρρευση. Την αποτυχία παραδέχεται το ίδιο το ΔΝΤ.²

Ξέρουμε ήδη από δηλώσεις υπουργών που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα που είναι σήμερα κυβερνητικότερη και από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ότι (αντιγράφω επί λέξει από άρθρο με τον εύγλωττο τίτλο "Ηµασταν σαν τις πόρνες µετά την πρώτη τους φορά": "δεν είχε γίνει η παραµικρή προετοιµασία και απλώς την τελευταία στιγµή αποµονώνονταν τµήµατα από παλαιότερα µνηµόνια του ΔΝΤ µε την Τουρκία, το Μεξικό ή την Ουγγαρία και προσαρµόζονταν βιαστικά για να συνθέσουν το ελληνικό µνηµόνιο". Επρόκειτο για "μνημόνιο Φρανκεστάιν".³

Συνεπώς, στην πραγματικότητα το δίλημμα δεν είναι ταπείνωση ή χρεοκοπία, όπως προσπαθούν να μας πείσουν, αλλά είτε ταπείνωση και άτακτη χρεοκοπία είτε στάση πληρωμών, με κυριαρχική μονομερή πράξη του κράτους μας που θα γίνει με τους όρους που θα συμφέρουν εμάς και όχι τους δανειστές μας.⁴ Το εξωτερικό δημόσιο χρέος συνάπτεται με διεθνείς συμβάσεις. Αυτές από συνταγματικής πλευράς μπορούν να καταγγελθούν οποτεδήποτε μονομερώς, στο πλαίσιο άσκησης κρατικής κυριαρχίας, όπως όλες οι συμβάσεις. Όχι απλώς είναι νόμιμη παρόμοια καταγγελίας από πλευράς διεθνούς δικαίου, αλλά  επιβάλλεται μάλιστα ως συνταγματική υποχρέωση του κράτους, όταν υφίσταται κατάσταση ανάγκης που δεν επιτρέπει ταυτόχρονη ικανοποίηση των δανειστών και την εκπλήρωση των βασικών κοινωνικών λειτουργιών της πολιτείας: υγεία, παιδεία, ασφάλεια, κοινωνική ειρήνη.

Η στάση πληρωμών και γενικότερα η κατάσταση ανάγκης ως λόγος υπαναχώρησης από διεθνείς υποχρεώσεις, αναγνωρίζονται τόσο από την  Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου των ΗΕ όσο και από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η πρώτη έχει καταρτίσει σχέδιο σύμβασης για την Ευθύνη των Κρατών από Παράνομες Πράξεις, που έγινε δεκτό από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 12 Δεκεμβρίου του 2001, χωρίς όμως ακόμη να έχει λάβει τη μορφή διεθνούς σύμβασης.⁵ Σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 1 του σχεδίου, τα κράτη μπορούν να επικαλεστούν κατάσταση ανάγκης ως λόγο μη συμμόρφωσης σε διεθνή τους υποχρέωση, εφόσον αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλισθεί ένα ζωτικό τους συμφέρον έναντι άμεσου και επικείμενου κινδύνου. Παρόμοιος εθιμικός κανόνας φαίνεται ότι έχει ήδη αναγνωριστεί από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ).⁶

Στην πραγματικότητα, πρόκειται μάλλον για γενική αρχή του δικαίου (salus populi suprema lex est), που διατρέχει όλους τους δικαιικούς κλάδους.⁷ Όπως παρατηρούσε εύστοχα ο Ιωάννης Γιούπης ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Κράτους στην υπόθεση Socobelge ενώπιον του Μόνιμου Διεθνούς Δικαστηρίου το 1938, όταν τα κράτη βαρύνονται με υποχρεώσεις έναντι των οφειλετών τους, τις οποίες δεν μπορούν να εκπληρώσουν παράλληλα με τις υποχρεώσεις τους έναντι του λαού τους, είναι υποχρεωμένα να ικανοποιήσουν κατά προτεραιότητα τις βασικές κοινωνικές ανάγκες, έστω και με βλάβη των πιστωτών.⁸ Την αρχή αυτή επιβεβαίωσε πρόσφατα σε σχέση με το χρέος της Ρωσίας και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κρίνοντας ότι αποτελεί προστατευόμενο από τη σύμβαση σκοπό δημοσίου συμφέροντος η επιλογή ενός κράτους να δώσει προτεραιότητα στην ικανοποίηση των βασικών κοινωνικών αναγκών έναντι αποκλειστικά οικονομικών απαιτήσεων των δανειστών τους.⁹

Η περίπτωση της επαναδιαπραγμάτευσης χρέους από την Αργεντινή εντάσσεται σε αυτό το νομικο-πολιτικό πλαίσιο. Με τον τρόπο αυτό διαγράφηκαν περισσότερο από τα δύο τρίτα του αργεντινού χρέους και αναστράφηκε η φοβερή δυστυχία που επέβαλαν στη χώρα αυτή οι πολιτικές του ΔΝΤ που τώρα εφαρμόζονται στη χώρα μας. Παρά την κριτική που ασκήθηκε εναντίον τους από τους δανειστές και τα κράτη φερέφωνα τους, οι εν λόγω πράξεις κρίθηκαν σύμφωνες με το διεθνές δίκαιο από εθνικά και διεθνή δικαστήρια. Για παράδειγμα, το Διεθνές Κέντρο για την Διευθέτηση Επενδυτικών Διαφορών (International Centre for Settlement of Investment Disputes –ICSID-) το οποίο αποτελεί διαιτητικό/δικαιοδοτικό όργανο της Παγκόσμιας Τράπεζας, του δίδυμου δηλαδή οργανισμού του ΔΝΤ, σε αποφάσεις του σχετικές με τη στάση πληρωμής της Δημοκρατίας της Αργεντινής δέχθηκε ότι υφίσταται γενικός εθιμικός κανόνας του διεθνούς δικαίου για την  κατάσταση ανάγκης, που μπορεί να αποτελέσει βάση για την μονομερή αποχώρηση από ανειλημμένες συμβατικές υποχρεώσεις.¹⁰

Το ιταλικό ακυρωτικό έκρινε, επίσης,  ότι η εν λόγω πράξη αποτελούσε άσκηση κυριαρχικής αρμοδιότητας και ότι τα συμφέροντα της οργανωμένης από το κράτος κοινότητας έχουν απόλυτο προβάδισμα έναντι αντίθετων συμφερόντων, πράγμα που αποκλείει τον νομικό τους έλεγχο από αλλοδαπά δικαστήρια, ως κυριαρχική πράξη.¹¹ Και το γερμανικό ομοσπονδιακό συνταγματικό δικαστήριο θεώρησε ότι δεν υφίσταται υποχρέωση του γερμανικού κράτους για προστασία δικαιωμάτων πολιτών του  που πλήττονταν από την εν λόγω πράξη.¹²

Όλα τα παραπάνω αποκρύπτονται από τον ελληνικό λαό. Ήρθε η στιγμή να τεθεί υπόψη του λαού με δημοψήφισμα εάν επιθυμεί η όχι τη νέα δανειακή σύμβαση και όσα αυτή συνεπάγεται. Βεβαίως, το πολιτικό σύστημα δεν θα συναινέσει εύκολα σε αυτό. Και αυτό γιατί όσοι υπερασπίζονται τις πολιτικές της εθελοδουλείας θέλουν ο λαός μας να μην αποφασίζει στη βάση επιχειρημάτων, αλλά σαν δούλος του φόβου των ανείπωτων και απροσδιόριστων καταστροφών-φόβητρο που του επισείουν. Όποιος όμως λεύτερα από το φόβο συλλογάται, συλλογάται ορθά…

Παραπομπές

1.Στην εν λόγω δήλωση αναφέρεται η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ για να στοιχειοθετήσει την άποψη ότι αποτελεί εθιμικό διεθνές δίκαιο η επίκληση κατάστασης έκτακτης ανάγκης από ένα κράτος Addendum to the eighth report on State responsibility, in: Yearbook of the International Law Commission 1980, Vol. II, σ. 13 κ.ε, αρ. παρ. 25, ACDI ,σ. 148.

2. Βλ. σχετικά IMF, Report on the Evaluation of the Role of the IMF in Argentina, 1991-2001. June 30, 2004.

3. Παύλος Παπαδόπουλος "Ηµασταν σαν τις πόρνες µετά την πρώτη τους φορά" Το δραματικό παρασκήνιο των δύο ετών του μνημονίου,  Bήμα 16-10-2011.

4. Για το ότι η στάση πληρωμών αποτελεί μονομερή, κυριαρχική πράξη, απόρροια της εθνικής κυριαρχίας, βλέπε την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ιταλίας Borri v. Argentina,

5. Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, Annex to the Resolution of the United Nations General Assembly A/RES/56/83.

6. Judgment of the International Court of Justice of 25 September 1997, Gabcikovo-Nagymaros Project (Hungary/Slovakia), I.C.J. Reports 1997, σ. 7, παρα. 51. Βλ και τις αντίστοιχες θέσεις περί δημιουργίας σχετικού εθιμικού κανόνα της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου των ΗΕ σε Addendum to the eighth report on State responsibility, in: Yearbook of the International Law Commission 1980, Vol. II, σ. 13, Addendum to the eighth report on State responsibility, in: Yearbook of the International Law Commission 1980, Vol. II, σ. 13.

7. Κατά το Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο των ΗΕ “το πρώτο καθήκον (του κράτους) είναι απέναντι στον εαυτό του. Η επιβίωση του αποτελεί πρωταρχικό στόχο. Τα έσοδα του ορθά αφιερώνονται στον σκοπό αυτό”, French Company of Venezuelan Railroads Case, UNRIAA, Vol. X, p. 285 (353).

8. Permanent Court of International Justice (PCIJ), Series C, no. 87 (1938-1939), 187 κ.ε., ιδίως σ. 205 κ.ε.. Πρβλ. και τη μειοψηφούσα άποψη της δικαστή Lübbe-Wolff στην απόφαση BVerfG 2 BvM 1-5/03.
9. Malysh v. Russia, σκέψη 80.

10. ICSID Case No. ARB/02/16 Sempra Energy v. Argentina (annulment) του 2010, ICSID LG&E Energy Corp., ICSID Case No. ARB/02/1 LG&E Capital Corp. and LG&E International Inc.1 v. Argentine Republic (Liability), ιδίως  παρα. 267. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε προηγούμενη ανάλογη απόφαση του CMS Transmission Co. v. Argentine Republic (Case ARB/01/8) το Διαιτητικό Δικαστήριο είχε κρίνει διαφορετικά.

11. Corte Suprema di Cassazione, Ordinanza της 27 Μαΐου 2005, R.G.N. 6532/04.

12. BVerfG, 2 BvR 120/03 της 4.5.2006. Πρβλ. BVerfG, 2 BvM 1-5/03 της 8.5.2007.

πηγή