Τρόικα και δημοσιογραφία: Με ποιον είμαστε;

Του Σταύρου Χριστακόπουλου

Η υπαγωγή της Ελλάδας σε καθεστώς επιτήρησης από την τρόικα, η οποία εκπροσωπεί τους κατόχους του ελληνικού δημόσιου χρέους, έχει σημάνει τον μακροχρόνιο, δίχως ορατό τέλος, έλεγχο της χώρας από τους δανειστές της. Για να επιτευχθούν οι στόχοι των επιτηρητών και να περάσουν χωρίς αντίσταση η απώλεια εθνικής κυριαρχίας, η εκποίηση της εθνικής περιουσίας, η βίαιη εκπτώχευση της πλειονότητας των Ελλήνων, ο ελληνικός λαός συκοφαντείται και εκβιάζεται σχεδόν στο σύνολό του.

● Διεφθαρμένοι, γραφειοκράτες και αντιπαραγωγικοί οι δημόσιοι υπάλληλοι.

● Διεφθαρμένοι και φοροφυγάδες οι μικρομεσαίοι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες.

● Διεφθαρμένες συντεχνίες όλες οι επαγγελματικές και επιστημονικές κατηγορίες.

● Διεφθαρμένοι, τεμπέληδες και κλέφτες κοινοτικών κονδυλίων οι αγρότες.

● Καλομαθημένοι καλοπερασάκηδες και άπληστοι καταναλωτές με δανεικά όλοι οι υπόλοιποι.

Μια γιγαντιαία επιχείρηση συλλογικής ενοχοποίησης εξελίσσεται τα τελευταία δύο χρόνια. Ένας πολυεπίπεδος επικοινωνιακός πόλεμος, με στόχο την ακινητοποίηση και εξουδετέρωση της ελληνικής κοινωνίας, ώστε η άγρια λεηλασία εισοδημάτων, δικαιωμάτων, περιουσίας και κυριαρχίας των Ελλήνων στην ίδια τους τη χώρα να επέλθει ανενόχλητα. Με τις ελάχιστες δυνατές αντιστάσεις.

● Το ερώτημα είναι αβίαστο και ευθύ: Θα μπορούσε μια συκοφαντική επίθεση τέτοιου μεγέθους να έχει το σημερινό καθηλωτικό αποτέλεσμα χωρίς την καθοριστική συμβολή της πλειονότητας των ισχυρών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης;

● Η απάντηση είναι, δυστυχώς, κατηγορηματική: Όχι. Για την ακρίβεια, χωρίς τη σύμπραξη τόσων και τόσο ισχυρών ΜΜΕ, θα ήταν αδύνατη κάθε παρόμοια απόπειρα.

Γιατί όμως τόσα Μέσα Ενημέρωσης συμπράττουν σε ένα έγκλημα με εθνική διάσταση; Η απάντηση δεν είναι μονοδιάστατη...

Η διαπλοκή

Κατ’ αρχάς, εδώ και χρόνια, πολλά από τα ισχυρότερα ΜΜΕ αποτελούν ιδιοκτησία επιχειρηματιών που είτε λειτουργούσαν ως ολιγοπώλια σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς είτε απολάμβαναν πολλαπλά κρατικά ωφελήματα.

Υπερκοστολογημένα δημόσια έργα, κρατικές προμήθειες, σκανδαλωδώς ευνοϊκές νομοθετικές ρυθμίσεις και ποικίλες ενισχύσεις ήταν ένα ευρύ πεδίο δράσης για το επιχειρηματικό σύμπλεγμα που κυριάρχησε και έγινε πανίσχυρο τις τελευταίες δεκαετίες. Πάντα με τη συνδρομή των Μέσων Ενημέρωσης που είχε στην κατοχή του.

● Από τη μια η ισχύς των Μέσων είναι δεδομένη. Και οι πολιτικές τους παρεμβάσεις επίσης. Συγκροτήματα υποδεικνύουν και συχνά επιβάλλουν αρχηγούς κομμάτων και πρωθυπουργούς. Παλιά τους τέχνη κόσκινο...

● Από την άλλη οι μειώσεις μισθών, η λιτότητα, η διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας εις βάρος των εργασιακών δικαιωμάτων και ο δραστικός περιορισμός του δημόσιου τομέα αποτελούσαν πάντα την ατζέντα της δικής τους εκδοχής του ελληνικού εκσυγχρονισμού.

Υπ’ αυτήν την έννοια δεν είναι καθόλου παράξενη η χρόνια εμμονή στην πάση θυσία μείωση του κράτους. Πάντα θεωρούσαν ότι, όσο λιγότερα χρήματα ξοδεύει το κράτος για κοινωνική πολιτική, μισθούς και συντάξεις, τόσο περισσότερα θα καρπώνονται οι ίδιοι.

Κι από κοντά, πρόθυμοι μεταφορείς αυτών των αντιλήψεων, ένας σημαντικός αριθμός δημοσιογράφων. Ταυτισμένοι με τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ για πολλούς και ποικίλους λόγους, ανέλαβαν να κάνουν τη βρώμικη δουλειά.

● Γι' αυτό τόσα πολλά και τόσο ισχυρά Μέσα Ενημέρωσης υποδέχθηκαν την τρόικα σαν σωτηρία της χώρας.

● Γι' αυτό ενισχύθηκαν οι φωνές που παραδοσιακά επιζητούσαν το άνοιγμα του Καιάδα για τους «διεφθαρμένους» τόσο του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Εξαιρώντας πάντα τον εαυτό τους.

Μιντιακή χρεοκοπία

Μόνο που σήμερα ηττάται ακόμη και η προκάτ ενημέρωση. Η κατάσταση της ελεγχόμενης, προς το παρόν, χρεοκοπίας, την οποία βιώνει η Ελλάδα την τελευταία διετία, η δραματική μείωση των εισοδημάτων, η ανεργία και η ύφεση ήταν αδύνατον να αφήσουν στο απυρόβλητο τις επιχειρήσεις ΜΜΕ.

Η προβληθείσα ως σωτηρία της χώρας αποδεικνύεται εφιάλτης για όλους. Χωρίς εξαίρεση. Ας δούμε μερικά μόνο ενδεικτικά στοιχεία.

Η οικονομική κατάσταση των εταιρειών ΜΜΕ, και ιδιαίτερα των εισηγμένων στο χρηματιστήριο, είναι τραγική.

● Οι ζημιές των οκτώ εισηγμένων εταιρειών, το πρώτο εξάμηνο του 2011, γύρω στα 64 εκατομμύρια ευρώ, είναι κατά 60% υψηλότερες από αυτές του πρώτου εξαμήνου του 2010. Κάποιες από τις εταιρείες αυτές βρίσκονται ήδη εκτός του ταμπλό του Χρηματιστηρίου Αθηνών.

● Η μείωση των πωλήσεων των πέντε μεγαλύτερων από τις εισηγμένες εταιρείες ΜΜΕ, το πρώτο εξάμηνο του 2011, συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του 2010, ανήλθε σε 30%.

● Ακόμη και κανάλια με προνομιακή θέση στην τηλεοπτική αγορά έχουν ζημιές τετραπλάσιες από το αντίστοιχο διάστημα του 2010.

Οι εταιρείες χωρίς έσοδα συνήθως οδηγούνται σε εξωφρενικό δανεισμό. Όμως ακόμη και η στρόφιγγα των τραπεζικών δανείων σφίγγει πια συνεχώς, καθώς οι ελληνικές τράπεζες τελούν υπό την ασφυκτική επιτήρηση του ομίλου BlackRock και τη δαμόκλειο σπάθη των αυστηρότερων κανονισμών περί κεφαλαιακής επάρκειας.

Αυτό σημαίνει πως την επόμενη περίοδο ο δανεισμός των ΜΜΕ – όπως και όλων των επιχειρήσεων –, αν και όσος υπάρχει, θα διέπεται από εξαιρετικά αυστηρούς όρους.

Στην πραγματικότητα οι ελληνικές τράπεζες, ευρισκόμενες και οι ίδιες στην «εντατική», με τη μετοχική αξία τους στα «Τάρταρα», αδυνατώντας να ελέγξουν τη στρατηγική τους και την κεφαλαιακή τους επάρκεια, είναι αμφίβολο αν εν τέλει θα παραμείνουν, έστω, ελληνικές. Με το τραπεζικό σύστημα στα χέρια των δανειστών της Ελλάδας, τα κριτήρια χρηματοδότησης των επιμέρους οικονομικών δραστηριοτήτων θα έχουν αποικιοκρατικό χαρακτήρα.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο επιχειρήσεις Μέσων Ενημέρωσης, που σήμερα είναι χρεωμένες με δεκάδες εκατομμύρια, δεν θα είναι εύκολο να υπάρξουν διατηρώντας την αυτοτέλειά τους. Επιχειρηματίες της ενημέρωσης, οι οποίοι – και ως ΜΜΕ, αλλά και ως δραστηριοποιούμενοι σε άλλους τομείς – οφείλουν εκατοντάδες εκατομμύρια, δεν θα έχουν μέλλον αν δεν έχουν εγκαίρως δηλώσει πλήρη υποταγή στον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο.

Όπως άλλωστε έχει προσφάτως σημειώσει καυστικά ο τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, «ο χρόνος της δημοκρατίας δεν συμπίπτει με τον χρόνο των αγορών».

Υπολειπόμαστε...

Όμως για τη μονοφωνία που εκπέμπεται από πολύ μεγάλο αριθμό Μέσων Ενημέρωσης, όπως ήδη προείπαμε, δεν ευθύνονται μόνο οι ιδιοκτήτες τους. Το πρόβλημα αφορά και εμάς, ως επαγγελματίες δημοσιογράφους. Η κριτική ότι υπολειπόμαστε του ρόλου και του καθήκοντός μας είναι καταιγιστική. Και, δυστυχώς, είναι συνήθως δίκαιη.

Το σοκ από τον πολυμέτωπο κεραυνοβόλο πόλεμο, τον οποίο εξαπέλυσαν εναντίον της χώρας μας οι δανειστές της Ελλάδας και πολύ μεγάλο μέρος του εγχώριου πολιτικού προσωπικού, δεν μας άφησε ανέγγιχτους.

● Από τη μια στοιχίζονται οι κατ’ εξοχήν πρόθυμοι να υπηρετήσουν το νέο καθεστώς.

● Από την άλλη υπάρχει η μεγάλη δημοσιογραφική μάζα. Χωρίς την οποία η λειτουργία των Μέσων είναι αδύνατη.

Η ραγδαία πτώση μισθών, η θύελλα απολύσεων, οι ανοιχτές εργοδοτικές απειλές, το κλείσιμο μέσων ενημέρωσης και η άμεση απειλή για νέα λουκέτα την επόμενη περίοδο, ο πανικός ότι η απώλεια της εργασίας ίσως σημάνει την προσωπική και οικογενειακή καταστροφή καθενός από εμάς, ειδικά σε περίοδο κοινωνικής ερήμωσης, είναι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του δημοσιογραφικού προϊόντος.

Όμως οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας δεν είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η ελληνική δημοσιογραφία εμφανίζεται κατώτερη των περιστάσεων.

Οι δέκα πληγές της ενημέρωσης

Στην εποχή τής υπό κατάλυση οικονομικής, δημοσιονομικής και πολιτικής κυριαρχίας, στην εποχή της διαρκούς χρεοκοπίας και υπό την απειλή της επίσημης πτώχευσης, η ελληνική κοινωνία, η πολιτική και η δημοσιογραφία βιώνουν με δραματικό τρόπο την οικτρή διάψευση τεσσάρων δεκαετιών ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας, η οποία ήδη διαγράφει τροχιά συντριβής.

Ειδικά η δημοσιογραφία πληρώνει τις αμαρτίες της, κυρίως των τελευταίων 15 χρόνων.

1. Οι περισσότεροι, όπως και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, θέλαμε να πιστεύουμε ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στον σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα θα διασφάλιζε εσαεί την ευημερία. Αυτός ο επίπλαστος εφησυχασμός για αρκετά χρόνια μάς ακύρωσε μετατρέποντάς μας

● σε νωθρούς διαχειριστές ειδήσεων,

● σε δήθεν ειδικούς ενός στημένου πολιτικού παιγνίου,

● σε λάτρεις και ενίοτε πρωταγωνιστές του παρασκηνίου,

● σε συμβούλους ή και εργαλεία πολιτικών και κομμάτων,

● σε στελέχη γραφείων Τύπου,

● σε διαμορφωτές της χρηματιστηριακής φούσκας και συχνά ξεδιάντροπους κερδοσκόπους,

● σε δυνάμει μέλη του πολιτικού προσωπικού,

● σε επιχειρηματίες... «παραπλεύρως της ενημέρωσης».

2. Ο έλεγχος της εξουσίας σταδιακά περιορίστηκε. Η εγκληματική διαχείριση του δημοσίου χρήματος «διέλαθε» της προσοχής μας. Εκτός αν έθιγε τους εργοδότες μας.

3. Σε πολλές περιπτώσεις, με αντάλλαγμα τη σιωπή μας, διεκδικήσαμε σε ατομικό επίπεδο μερικά ψίχουλα από την κατανομή των τεράστιων κερδών που προσέφερε η εκτίναξη των δεικτών μιας σαθρής ανάπτυξης. Διεκδικήσαμε μερτικό από την πολιτική και επιχειρηματική διαφθορά. Χωρίς να μας νοιάζει ότι την ίδια ώρα η Ελλάδα ερήμωνε, έχανε εισοδήματα, ρευστότητα και αυτονομία, τα χρέη διογκώνονταν ανεξέλεγκτα και η κρίση ερχόταν με καλπασμό.

4. Οι περισσότεροι πιστεύαμε ότι τα δανεικά της διαφθοράς θα ήταν επ’ άπειρον αγύριστα.

● Και τι έγινε αν ήδη τα πληρώναμε διπλά και τριπλά;

● Και τι έγινε που ξέραμε ότι με οικονομική και πολιτική απάτη μπήκαμε στο ευρώ;

● Και τι έγινε που βλέπαμε ότι η περιφέρεια αδυνάτιζε συνεχώς προς όφελος του γιγαντισμού της Αθήνας;

● Και τι έγινε που η εσωτερική παραγωγή καταστρεφόταν προς όφελος των υπηρεσιών, των αεριτζήδων και των διακομματικών διαχειριστών των κοινοτικών κονδυλίων;

Μας αρκούσε ο ρόλος του ντίλερ της δήθεν σταθερότητας και της πλαστής ευημερίας. Με ολίγη κριτική περί ανισομερούς κατανομής του υποτιθέμενου οφέλους από τη δολοφονική φούσκα.

5. Σχεδόν κανείς δεν αναρωτήθηκε γιατί αυξήσαμε το δημόσιο χρέος μας κατά 50% την εποχή της μεγάλης ανάπτυξης, των μεγάλων έργων, των Ολυμπιακών Αγώνων, των μεγάλων «πρωτογενών πλεονασμάτων» της διακυβέρνησης Σημίτη.

6. Οι περισσότεροι ελάχιστα ανησυχήσαμε όταν ανάλογες επιδόσεις στην αύξηση του χρέους μας είχαμε στη διακυβέρνηση Καραμανλή. Προείχε το Βατοπέδι. Το δέντρο της ανέξοδης ηθικολογίας έκρυβε το δάσος της επερχόμενης χρεοκοπίας.

7. Όταν ενέσκηψε η Τρόικα, μας απασχόλησαν κυρίως οι λεπτομέρειες. Το πολιτικό κουτσομπολιό. Εξαντλούσαμε την ενημέρωση τιμολογώντας τη δυστυχία και την εξαθλίωση των συνταξιούχων, των υπαλλήλων, των χρεοκοπημένων επιχειρήσεων και των απολυμένων. Ελάχιστα μας κινητοποίησε η ταχύτατη μετατροπή της Ελλάδας σε μια απέραντη κοινωνική έρημο, σε ένα εξαθλιωμένο προτεκτοράτο, σε μια δουλοπαροικία χρέους.

8. Οι ερμηνείες της κρίσης εκ μέρους των περινούστατων και πλουσίως αμειβόμενων αναλυτών των ΜΜΕ είναι, στην πλειονότητά τους, τραγικές. Για τους περισσότερους ήταν και είναι ζήτημα «μείγματος πολιτικής», «άδικης κατανομής των βαρών», «νεοφιλελεύθερου» καπρίτσιου, διαφθοράς του πολιτικού συστήματος.

9. Κατά συνέπεια, όταν ο κεραυνός της επαπειλούμενης πτώχευσης έπεσε πάνω μας, εύκολα ξορκίσαμε τις «διεφθαρμένες» συντεχνίες του ιδιωτικού τομέα, τους «τεμπέληδες» υπαλλήλους του Δημοσίου, τα λαμόγια τους πολιτικούς και τις μίζες τους.

10. Τώρα όμως το ευρωσύστημα, στο οποίο είχαμε επενδύσει την πλαστή ευημερία μας, χρεοκοπεί συμπαρασύροντας σχεδόν όλες τις χώρες και τους λαούς της Ευρώπης. Απειλώντας ακόμη και την ανεξαρτησία τους.

Με ποιον είμαστε;

Η πολιτική της απάνθρωπης λιτότητας και του γενικευμένου ξεπουλήματος μας αγγίζει όλους, χωρίς τίποτε να δείχνει ότι υπάρχει φως στο τέλος αυτής της καταστροφικής διαδρομής.

● Η ώρα των κρίσιμων αποφάσεων πλησιάζει.

● Η οικονομία πεθαίνει και η δυστυχία εξαπλώνεται ραγδαία.

● Το πολιτικό σύστημα τρίζει.

● Η ενημέρωση ζει μαύρες μέρες με καταρρακωμένη την αξιοπιστία της.

● Ο ελληνικός λαός είναι επί της ουσίας απληροφόρητος για όσα τον περιμένουν. Και νιώθει εξαπατημένος. Επί της ουσίας μάς έχει ήδη απαξιώσει.

● Εμείς, ως δημοσιογράφοι, βρισκόμαστε σε πλήρη σύγχυση.

Για πολλά χρόνια συνδέσαμε το επάγγελμά μας με τη φήμη, την εξουσία και τον πλουτισμό. Έστω κι αν αναλογικά λίγοι τα κέρδισαν. Αυτό έβλεπαν σ' εμάς και οι νεότεροι που έκαναν τη δημοσιογραφία στόχο επαγγελματικής αποκατάστασης.

Τώρα όμως ολόκληρη η ψευδέστατη κατασκευή γκρεμίζεται. Το έδαφος χάνεται κάτω από τα πόδια μας. Ο χρόνος που έχουμε μπροστά μας είναι ελάχιστος. Κι εμείς υποχρεούμαστε να απαντήσουμε στην ερώτηση που η κοινωνία μας θέτει όλο και πιο επιτακτικά: Με ποιον είμαστε;

Το μέλλον μας, ως δημοσιογράφων και ως πολιτών, θα κριθεί από την απάντησή μας...

* [Το κείμενο αυτό ήταν η εισήγηση του συντάκτη του στην ημερίδα που διοργάνωσαν, την Τρίτη 22 Νοεμβρίου 2011, τα εργαστήρια Νέων Τεχνολογιών, Οπτικοακουστικό και Τεχνών και Πολιτιστικής Διαχείρισης του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών με γενικό τίτλο: «Η επικοινωνία στο απόσπασμα: Κρίση, παραπληροφόρηση, απολύσεις στα ΜΜΕ»]

πηγή